Löghelgan venju

Í ritgerð þessari fjalla ég um réttarheimildina venju og ályktanir af dómum þar sem venju er borið við. Réttarreglur hafa með tímanum vaxið úr siðum og þróast í fastmótandi venjur sem síðan hafa orðið skuldbindandi, þar má ætla að upphaf laga sé að leita. Ýmsar réttarreglur hér á landi eiga upptök sín í venjum og eru venjur oft upprunalegri réttarheimild en aðrar heimildir. Sjaldan veldur vafa hvað telja beri settar réttarreglur en öðru máli gegnir um reglur sem ekki eru formlega settar eins og á við um venjurétt. Með aukinni lagasetningu í nútíma réttarríki er fróðlegt að skoða sönnunarmat dómstóla á tilvist venju og ályktanir af fyrirliggjandi dómum. Ég beini sjónum að óskráðum viðskiptavenjum og jafnframt að viðskiptavenjum þar sem löggjafinn hefur vísað til í lögum að venjuréttur skuli gilda og hvernig dómstólar horfi til skilyrðinna um aldur, stöðugleika, venja skuli vera sanngjörn, réttlát og haganleg, hafi mótast friðsamlega og hafi einhverja lágmarks útbreiðslu sem eru þau atriði sem almennt er talið að horfa skuli til þegar metið er hvort um bindandi réttarreglu sé að ræða. Ákvæði laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga eru miðuð við þarfir almennra viðskipta og eru að stofni til lögfesting á reglum sem höfðu náð festu fyrir áhrif venju. Ég skoða túlkun dómstóla á 36. gr. þeirra laga og horfi þar til orða í greininni um að víkja skuli samningi til hliðar sé hann andstæður „góðri viðskiptavenju“ með tilliti til þeirra atriða sem löggjafinn hefur ákveðið að litið skuli til við mat þar á en fjalla ekki að öðru leyti um réttarsvið samningalaganna nema það sem tengist beint þessu ákvæði til skýringar. Þegar fjallað er um óskráðar reglur er helst að styðjast við dómafordæmi og skoða ég hvort breyting hafi orðið á seinni árum á mati dómstóla hvort þeir leggi óskráða viðskiptavenju til grundvallar við úrlausn í dómum sínum. Auk dóma tek ég til skoðunar hvað fræðimenn segja almennt um venju og þau skilyrði sem talin eru þurfa að vera fyrir hendi svo venja teljist löghelguð. Í öðrum kafla fjalla ég um hvernig venja horfir við út frá réttarheimildarhugtakinu, í þriðja kafla fjalla ég um óskráðar viðskiptavenjur og í fjórða kafla um venjur á sviði fjármunaréttar. Niðurstöður eru í fimmta kafla