Procedural requirments of recogniton claims in civil procedure

Í upphafsorðum 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1994 er mönnum tryggður réttur til að fá úrlausn óháðs og óhlutdrægs dómstóls um réttindi sín og skyldur eða um ákæru á hendur sér um refsiverða háttsemi. Í þessu felst sjálfstæð regla um að menn skuli almennt eiga rétt á að bera mál sín undir dómstóla. Þrátt fyrir þennan almenna rétt eru honum sett nokkur takmörk. Svokölluðum réttarfarsskilyrðum þarf m.a. að fullnægja til þess að efni máls verði tekið til meðferðar og dómur lagður á það. Réttarfarsskilyrði eru þannig ýmis skilyrði sem stefnandi dómsmáls verður að fullnægja til þess að hann geti höfðað mál og fengið það tekið til meðferðar fyrir dómi. Markmið ritgerðarinnar er að gera grein fyrir réttarfarsskilyrðum viðurkenningarkrafna í einkamálum. Heimild til þess að hafa uppi viðurkenningarkröfu í einkamáli er að finna í 2. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála en þar er kveðið á um að sóknaraðili þurfi að hafa lögvarða hagsmuni af því að fá skorið úr um tilvist eða efni réttinda eða réttarsambands. Sérstaklega getur orkað tvímælis um viðurkenningarkröfur hvort þær feli í sér annars vegar svokallaða lögspurningu, sem 1. mgr. 25. gr. eml. girðir fyrir að dómstólar verði krafðir svara við, og hins vegar hvort stefnandi hafi lögvarða hagsmuni af því að fá dóm um viðurkenningarkröfu sína í skilningi 2. mgr. 25. gr. eml. Lögð er áhersla á að skýra inntak meginreglunnar um lögvarða hagsmuni en í því tilliti skiptir greining á dómum Hæstaréttar Íslands meginmáli. Er leitast við að draga ályktanir af dómunum um hvaða sjónarmið dómstólar leggja til grundvallar við mat á því hvort stefnandi teljist hafa lögvarða hagsmuni. Þá er sjónum einnig beint að því hvernig ákveðin framsetning viðurkenningarkrafna getur verið almennt til þess fallin að fela í sér lögspurningu. Umfjölluninni er hagað á þann hátt að í 2. kafla ritgerðarinnar er fjallað um viðfangsefni réttarfars og um réttarfarsskilyrði. Í 3. kafla er gerð grein fyrir réttinum til að bera mál undir dómstóla og vikið að þeirri takmörkun á réttinum sem birtist í skilyrðinu um nauðsyn lögvarinna hagsmuna. Í 4. kafla er fjallað um mismunandi tegundir dómkrafna. Því næst er vikið að tengslum lögvarðra hagsmuna og aðildar í 5. kafla en stundum getur verið vandasamt að greina þar á milli. Þá er almenn umfjöllun um lögvarða hagsmuni í 6. kafla, þ.e. hvernig skilgreina megi sjálft hugtakið og hvernig réttarfarsreglum um lögvarða hagsmuni er hagað í rétti nokkurra nágrannaþjóða okkar. Í 7. kafla er fjallað um inntak reglunnar um lögvarða hagsmuni, sem skilyrði fyrir því að unnt sé að höfða viðurkenningarmál. Þar er fjallað nánar um þau atriði sem aðallega er litið til við mat á því hvort stefnandi teljist hafi lögvarða hagsmuni, en nánar tiltekið lýtur það að virkni hagsmunanna, hvort þeir séu nægilega áþreifanlegir eða sérgreindir og hvers eðlis þeir hagsmunir séu sem í hlut eiga. Að lokum eru helstu niðurstöður ritgerðarinnar dregnar saman í 8. kafla