Stjórnskipunarvenja um endurskoðunarvald dómstóla á stjórnskipulegu gildi laga

Eitt umfangsmesta og umdeildasta viðfangsefni stjórnskipunarréttarins er hvort dómstólar hafi heimild til að skera úr um það hvort lög séu andstæð stjórnarskránni. Hefur þetta aðhald dómstólanna gagnvart löggjafanum ýmist verið nefnt endurskoðunarvald eða úrskurðarvald dómstóla á stjórnskipulegu gildi laga og verður í þessari ritgerð notast við hugtakið „endurskoðunarvald dómstóla“. Helstu röksemdir að baki endurskoðunarvaldi dómstóla byggja á því að stjórnarskráin sé æðsta heimild íslensks réttar og hljóti því að ganga framar almennum lögum ef árekstur verði þar á milli. Upprunalegar kenningar um endurskoðunarvald dómstóla má rekja til Bandaríkjanna um aldarmótin 1800. Áhrif bandarískra kenninga um efnið má síðar sjá á Norðurlöndunum á 19. öld, þá einkum í Noregi. Á 19. öld og í byrjun 20. aldar kom fræðimönnum hér á landi ekki saman um það hvort slíkt endurskoðunarvald væri til staðar í íslenskum stjórnskipunarrétti og á hvaða réttarheimildalega grundvelli það þá byggðist. Hvergi er í íslensku stjórnarskránni mælt fyrir um að dómstólar skuli hafa þetta vald en þó er það viðurkennt sem eitt af megineinkennum íslenskrar stjórnskipunar og byggir valdið á stjórnskipunarvenju. Viðfangsefni þessarar ritgerðar verður að kanna stöðu venju sem réttarheimildar og hvernig venjur innan stjórnskipunarréttarins njóta sérstöðu umfram réttarvenjur almennt. Í 3. kafla verður kannaður uppruni og mótun stjórnskipunarvenju um endurskoðunarvald dómstóla. Þar verður áhersla lögð á upprunalegar kenningar um endurskoðunarvaldið í Bandaríkjunum og síðar í Noregi og Danmörku, vegna náinna tengsla íslenskrar stjórnskipunar við stjórnskipun Danmerkur. Því næst verður í 4. kafla fjallað um inntak endurskoðunarvaldsins og framkvæmd þess. Að lokum, í 5. kafla, verður fjallað um stöðu venjunnar í íslenskri stjórnskipun í dag