Samkeppni í mjólkuriðnaði. Samspil samkeppnislaga og búvörulaga

Í þessari ritgerð er fjallað um samkeppnislög og búvörulög þar sem sérstök áhersla er lögð á áhrif samspils umræddra lagabálka á samkeppnislega gerð mjólkurmarkaðarins á Íslandi. Inngrip löggjafans í mjólkuriðnaði hafa verið mikil allt frá setningu fyrstu afurðasölulaganna árið 1934. Þó má segja að ákveðin þáttaskil hafi orðið hvað samspil samkeppnis- og búvörulaga varðar með setningu laga nr. 85/2004. Með þeim lögum voru afurðastöðvum í mjólkuriðnaði veittar víðtækar undanþágur frá ákvæðum samkeppnislaga hvað samruna og samráð varðar. Í kjölfarið varð mikil samþjöppun á mjólkurmarkaðnum og í dag eru aðeins starfandi þrjár afurðarstöðvar í mjólkuriðnaði. Tvær þeirra, Mjólkursamsalan og Kaupfélag Skagfirðinga, hafa með sér umfangsmikið samstarf á grundvelli undanþáguákvæða búvörulaga og deila með sér um 99% markaðshlutdeild. Markmið þessarar ritgerðar er að greina hvort skynsamlegar ráðstafanir eða sérhagsmunir hafi ráðið för við mótun landbúnaðarstefnu íslenska ríkisins síðustu áratugi á kostnað frjálsrar samkeppni. Rökin að baki setningu laga nr. 85/2004 verða rakin auk þess sem athugað verður hvort undanþágurnar frá samkeppnislögum séu víðtækari en nauðsyn ber til. Áhersla verður lögð á afleiðingar laga nr. 85/2004 á samkeppnislega gerð mjólkurmarkaðarins og verða helstu mál og álit samkeppnisyfirvalda rakin því til stuðnings. Þar að auki verða aðstæður á mjólkurmarkaði hér á landi bornar saman við nágrannalöndin og það regluverk sem þar gildir. Að lokum verður skoðað hvort þeim markmiðum sem að var stefnt með umræddum undanþágum frá samkeppnislögum hafi verið náð og ef svo er hvort eðlilegt sé að endurskoða stöðuna og afnema undanþágurnar