Takmarkanir á upplýsingarétti almennings á grundvelli 1. og 2. tölul. 10. gr. upplýsingalaga

Samkvæmt meginreglu upplýsingalaga nr. 140/2012 er stjórnvöldum skylt að veita almenningi aðgang að tilteknum fyrirliggjandi gögnum sé þess óskað. Það eru þó takmarkanir á þessum upplýsingarétti en undanþágur frá meginreglunni eru tæmandi taldar í upplýsingalögum. Í þessari ritgerð verður fjallað sérstaklega um takmarkanir á upplýsingarétti almennings á grundvelli 1. og 2. tölul. 10. gr. upplýsingalaga. Í 1. tölul. 10. gr. er fjallað um takmarkanir á upplýsingarétti almennings þegar mikilvægir almannahagsmunir krefjast vegna öryggis ríkisins eða varnarmála. Í 2. tölul. 10. gr. er hins vegar fjallað um það þegar mikilvægir almannahagsmunir krefjast þess að upplýsingaréttur sé takmarkaður vegna samskipta við önnur ríki eða fjölþjóðastofnanir. Það er mikilvægt í vissum tilfellum að stjórnvöld hafi færi á að takmarka aðgang að tilteknum gögnum. Hér er þó um að ræða undantekningar frá meginreglu og því þarf synjun á aðgangi að upplýsingum á slíkum grundvelli að vera vel rökstudd og tryggja þarf að ekki sé gengið lengra en nauðsyn beri til. Í ritgerðinni er meðal annars farið yfir nokkra úrskurði hjá úrskurðarnefnd um upplýsingamál til að varpa frekara ljósi á það hvenær upplýsingar geta efnislega fallið undir 1. og 2. tölul. 10. gr. upplýsingalaga. Þá er fjallað um gildissvið ákvæðanna og hver mörk þeirra eru gagnvart öðrum ákvæðum upplýsingalaga og gagnvart gögnum sem eru undanþegin upplýsingalögum. Til hliðsjónar er svo litið til þess hvort sambærileg ákvæði komi fyrir í upplýsingalögum í Danmörku. Helstu niðurstöður ritgerðarinnar eru að úrskurðarnefnd um upplýsingamál gerir strangar kröfur til stjórnvalda varðandi beitingu þessara undanþáguákvæða og virðist ekki hika við að hafna synjunum á aðgangi að gögnum telji nefndin að skilyrði fyrir beitingu ákvæðanna séu ekki uppfyllt á ótvíræðan hátt