Réttlæting einkaleyfaverndar. Er einkaleyfavernd af hinu góða?

Segja má að uppfinningar séu undirstaða tækniframfara í hverju landi, og að þær stuðli að stöðugri þróun, meðal annars í atvinnurekstri og svo mörgu öðru. Hugverka- og auðkennaréttur er ein grein eignarréttar. Til þessara eignarréttinda teljast m.a. höfundarréttur, hönnunarréttur, einkaleyfaréttur og vörumerkjaréttur. Sú löggjöf sem hefur verið byggð í kringum þessi réttindi veitir víðtæka vernd gegn eftirlíkingum án samþykkis og gegn óréttmætum notum þeirra. Einkaréttindi þau, sem veitt eru með löggjöf njóta verndar eignarréttarákvæðis stjórnarskrárinnar. Hugtakið einkaleyfi tekur til þess þegar takmörkuð einokun er veitt í staðinn fyrir birtingu tæknilegra upplýsinga. Einkaleyfi er skráður tímabundinn einkaréttur, veitt til verndar uppfinningu sem felur í sér nýja og frumlega tæknilega lausn og sem er hæf til framleiðslu. Einkaleyfaréttur sem er veittur á grundvelli laga nr. 17/1991 um einkaleyfil, gefur eiganda m.a. rétt til þess að banna öðrum að framleiða, flytja inn og selja uppfinningu sem vernduð er með einkaleyfi hér á landi, sbr. 3. gr. laganna. Sá sem öðlast hefur einkaleyfi hlýtur því forskot á samkeppnisaðila á meðan einkaleyfið gildir og hefur þá færi á að endurheimta það fjármagn sem þróun uppfinningarinnar og öflun einkaleyfisins hefur haft í för með sér. Í þessari ritgerð verður lögð áhersla á umfjöllun um réttlætingu einkaleyfiskerfisins, það er hvort sú einokun sem einkaleyfi veita séu af hinu góða. Er það samfélaginu til hins betra að veitt séu einkaleyfi fyrir uppfinningum? Ýmis rök fyrir veitingu einkaleyfa hafa litið dagsins ljós í tímanna rás. Talið hefur verið að einkaleyfaverndin sé t.d. eitt af hagstjórnartækjum stjórnvalda. Þótt það virðist ekki þurfa að réttlæta einkaleyfisverndina í dag, þá hefur einkaleyfisrétturinn eigi að síður þurft á rökstuðningi að halda með ýmsum hætti í gegnum tíðina