Að (g)ræða saman : þátttökuaðferðir í landgræðslu á Íslandi

Stakeholder participation in environmental management is increasing. Environmental agency personnel, however, often lack training in communication and conduct of participatory processes. How they interpret participation affects how it is practiced, which in turn affects the outcomes of participatory projects. This study explored how participation was interpreted within the Soil Conservation Service of Iceland (SCSI) and how this interpretation affected implementation in two land restoration projects: Farmers Heal the Land (FHL) and Hekluskógar. How the SCSI district officers experienced and dealt with stakeholder interaction was also explored. The main methods were semi-structured interviews with SCSI staff, FHL farmers and members of the Hekluskógar collaboration committee, and participant observations during district officers’ visits to FHL farmers. The study builds on the theoretical perspective of symbolic interactionism. The findings revealed that the SCSI interviewees focused primarily on the outputs, or products, of the participatory processes. The outputs fulfilled their expectations and many of the other interviewees’ expectations as well. Other consequences of the “product focus” were, however, less attention to factors related to the participatory processes themselves, e.g., ensuring ongoing interaction, stakeholder influence and joint gains, and attending to other stakeholders’ process-related expectations. This caused dissatisfaction among some of the other stakeholders. It also seemed that limited efforts had been made to adapt the agency itself to participatory approaches. The district officers handled interaction with farmers in a way that promoted collaboration and had improved relations between farmers and the SCSI. This contact helped the SCSI to support and influence farmers’ land restoration activities, and thus to achieve the agency’s main goals. Insufficient resources for stakeholder interaction and a legal duty to assess vegetation condition on farmland complicated the district officers’ work and might have undermined collaboration. The officers also experienced a limited understanding and acknowledgement of interaction tasks and participation within the SCSI. Dealing with own emotions during stakeholder interaction could also be challenging sometimes. The conclusions are that the SCSI’s “product focus” yielded positive outputs, but that it might in the end have limited the gains of the participatory processes. Participatory approaches and collaboration could be further enhanced by balancing product and process factors in participatory projects, increasing training in communication and participation and resource allocation to interaction tasks, and by ensuring a general understanding and acknowledgement within the SCSI and other authorities of participation and stakeholder interaction. Finally, the emotional side of participation needs attention and further research.Þátttökuaðferðir verða sífellt algengari í umhverfisstjórnun, en starfsmenn sem sinna þessum málefnum vantar oftast faglega þekkingu á samskiptum og þátttökuferlum. Túlkun þeirra á þátttöku hefur áhrif á hvernig þátttökuverkefni eru útfærð, sem hefur síðan áhrif á útkomuna. Í verkefninu var skoðað hvernig þátttökuhugtakið hefur verið túlkað innan Landgræðslu ríkisins og hvaða áhrif sú túlkun hefur haft á útfærslu þátttöku í tveimur landgræðsluverkefnum: Bændur græða landið (BGL) og Hekluskógum. Líka var skoðað hvernig héraðsfulltúar Landgræðslunnar upplifðu og útfærðu samskipti við aðra hagsmunaaðila. Helstu aðferðir voru hálfstýrð viðtöl við starfsmenn Landgræðslunnar, bændur í BGL og aðila í samráðsnefnd um Hekluskóga, sem og þátttökuathuganir við heimsóknir héraðsfulltrúa til BGL-bænda. Verkefnið byggir á kenningum um táknbundin samskipti. Niðurstöðurnar leiddu í ljós að starfsmenn Landgræðslunnar lögðu megináherslu á hinn áþreifanlega árangur, eða afurðina, af þátttökuverkefnunum. Árangurinn uppfyllti væntingar starfsmanna Landgræðslunnar og að mörgu leyti væntingar annara viðmælenda líka. Afleiðingar þessarar áherslu voru hins vegar líka minni áhersla á þætti sem tengdust þátttökuferlunum sjálfum, til dæmis að viðhalda samskiptum, tryggja áhrif annara hagsmunaaðila og að huga að væntingum þeirra til þessara ferla. Þetta leiddi til óánægju hjá sumum hinna aðilanna. Einnig virtist lítið hafa verið gert til að laga stofnunina sjálfa að þátttökunálgunum. Samskiptaaðferðir héraðsfulltrúana stuðluðu að samvinnu og bættum tengslum milli Landgræðslunnar og bænda. Þessi tengsl gerðu þeim kleift að styðja við landgræðslustörf bænda, sem var mikilvægur liður í að uppfylla meginmarkmið Landgræðslunnar. Tímaskortur og gróðureftirlitsskylda Landgræðslunnar gerðu störf héraðsfulltrúana hinns vegar erfið og vann gegn samvinnu. Þeir fundu líka fyrir takmörkuðum skilningi og viðurkenningu innan stofnunarinnar á þátttökunálgunum og samskiptum sem mikilvægum starfsþætti. Tilfinningaleg hlið samskiptana gat líka verið erfið stundum. Af niðurstöðunum má álykta að afurðaráherslur Landgræðslunnar hafi skilað miklum árangri, en að þær hafi hugsanlega takmarkað ávinninginn af þátttökuaðferðunum. Mögulegar leiðir til þess að þróa þátttökunálganir og samvinnu væri að gefa þátttökuferlunum sjálfum meiri gaum, tryggja nægilegt fjármagn til samskipta og auka þekkingu á samskiptum og þátttökuferlum. Einnig þarf að auka almenna viðurkenningu og skilning innan Landgræðslunnar og hjá yfirvöldum á þátttökunálgunum og mikilvægi mannlegra samskipta fyrir árangur í landgræðslu. Hin tilfinningalega hlið þátttökunálgana þarf líka meiri athygli