Notkun fæðubótarefna hjá öldruðum á Íslandi. Tengsl fjölvítamína við dauðsföll af völdum hjarta- og æðasjúkdóma

Background and aims: Chronic diseases remain the most common cause of death world-wide, the main contributor of which is cardiovascular disease. Supplements are often taken in the belief that they can prevent chronic disease, but another common reason for their use is poor nutritional status. The use of supplements has increased widely in recent years and a large proportion of adults use supplements. Multivitamins are the most commonly used supplement worldwide and the use seems to increase with age. The objective of this thesis is to describe the use of supplements among the elderly and to assess the association of multivitamins with the risk of death due to cardiovascular disease. Methods: Information on the use of supplements was obtained from the Age, Gene/Environment Susceptibility (AGES-Reykjavik) Study, a prospective cohort carried out in 2002-2006 by the Icelandic Heart Association. The cohort was established from the Reykjavik Study which was conducted during 1967-1991. Participants were 66-98 years old at baseline of the AGES-Reykjavik study. Information about names of supplements used were obtained and matched with records from the Icelandic Food and Veterinary Authority (MAST) on ingredients of supplements, for estimations of use of vitamins and minerals from supplements. In the first part of this thesis the use of supplements among participants (n = 5,764) was examined as well as the amount of micronutrients obtained from supplements. The use was examined with respect to health, including the use of medications, clinical blood values and other characteristics. Detailed information about health and characteristics of users and nonusers of supplements has often been lacking in previous studies and the AGES-Reykjavik study is exceptionally comprehensive when it comes to these factors. In the second part of this thesis the association of use of multivitamins and cardiovascular disease mortality was examined. Hazard ratios for cardiovascular mortality were calculated with 95% confidence interval (CI) using survival analysis (cox proportional hazards model). Participants who used multivitamins were compared with nonusers. Analyses were also performed with respect to gender, previous history of cardiovascular disease and current use of fish liver oil. The models were adjusted for potential confounders. Results: The vast majority, or 80% of the participants, used some supplements. The most common supplement was fish liver oil (55%), followed by multivitamins (31%). Most participants (32%) used one supplement, 24% used two supplements and 13% used three. Less than 1% of participants used seven or more supplements. Few participants exceeded the defined upper level of use for micronutrients. There were, however, two micronutrients that stood out and some exceeded the upper level of use for vitamin B6 and zinc. Supplements users were in general healthier than nonusers. Vitamin and mineral users had lower incidence of diabetes (12% vs. 17%) and obesity (21% vs. 27%) compared to nonusers. Users of supplements were more likely to be female, be more educated, be older and were less likely to smoke. During a median follow-up of 5.33 years, a total of 525 participants died due to cardiovascular disease. There was no significant association between multivitamin use and mortality due to cardiovascular disease when multivitamin users were compared to nonusers (HR = 0.87, 95% CI =0.72-1.05). Neither was there a significant difference between cardiovascular disease mortality of multivitamin users and nonusers when viewed with respect to previous history of heart disease (no history of CVD: HR =0.93, 95% CI = 0.72-1.20 and history of CVD: HR = 0.82, 95% CI =0.61-1.09), the use of fish liver oil or gender. Conclusions: Users of supplements seem to be generally healthier than nonusers. There seems to be little risk of elderly exceeding the upper intake levels for most micronutrients from supplementation. However, these results are only from supplement use and the micronutrients consumed are added to what is already obtained from diet. This study does not indicate an association between multivitamins and cardiovascular disease mortality among the elderly population of Iceland. Additional research is required to confirm the effect of multivitamins on cardiovascular disease mortality.Bakgrunnur og markmið: Krónískir sjúkdómar eru algengasta dánarorsök í vestrænum heimi og þar af eru hjarta- og æðasjúkdómar algengastir. Fæðubótarefni eru oft tekin í þeirri trú að þau séu forvörn gegn slíkum sjúkdómum. Þó eru einnig aðrar ástæður fyrir því að fólk taki fæðubótarefni, svo sem slæmt næringarástand. Notkun fæðubótarefna hefur aukist á undanförnum árum og stór hluti fullorðinna tekur inn fæðubótarefni. Á heimsvísu er fjölvítamín algengasta fæðubótarefnið og virðist sem notkunin aukist með hækkandi aldri. Markmið verkefnisins var að lýsa neyslu fæðubótarefna meðal aldraðra ásamt því að skoða tengsl neyslu fjölvítamína við dánarlíkur vegna hjarta- og æðasjúkdóma. Aðferðir: Upplýsingar um notkun á fæðubótarefnum voru fengnar úr Öldrunarrannsókn Hjartaverndar sem framkvæmd var á árunum 2002-2006 sem framhald á Reykjavíkurrannsókn Hjartaverndar (1967-1991). Þátttakendur voru á aldrinum 66-98 ára við upphaf rannsóknarinnar. Upplýsingar fengust um heiti þeirra fæðubótarefna sem þeir neyttu og notast var við upplýsingar frá Matvælastofnun um innihaldsefni fæðubótarefna til að áætla það magn vítamína og steinefna sem þátttakendur fengu úr fæðubótarefnum. Fyrri hluti þessa verkefnis gekk út á að skoða notkun þátttakenda (n=5764) á fæðubótarefnum ásamt magni vítamína og steinefna sem fást úr þeim. Notkuninni var lýst m.t.t. heilsufars, þar með talið lyfjanotkunar og klínískra blóðgilda auk annarra einkenna. Nákvæmar upplýsingar um heilsufar og einkenni þeirra sem neyta og neyta ekki fæðubótarefna hefur oft skort í fyrri rannsóknum en Öldrunarrannsókn Hjartaverndar er einstaklega yfirgripsmikil þegar kemur að þessum þáttum. Í seinni hluta verkefnisins var notkun fjölvítamína meðal þátttakenda í Öldrunarrannsókninni skoðuð í tengslum við dánartíðni vegna hjarta- og æðasjúkdóma. Áhættuhlutfall (e. Hazard ratio) fyrir dánartíðni vegna hjarta- og æðasjúkdóma var reiknað með 95% öryggismörkum (CI) með lifunargreiningu (cox proportional hazards model). Einstaklingar sem notuðu fjölvítamín voru bornir saman við þá sem ekki notuðu fjölvítamín. Einnig voru gerðar greiningar með tilliti til kyns, fyrri sögu um hjarta- og æðasjúkdóma og lýsisnotkunar. Leiðrétt var fyrir mögulegum truflandi þáttum. Niðurstöður: Stór meirihluti eða 80% þátttakenda neytti einhverskonar fæðubótarefna. Algengasta fæðubótarefnið var lýsi (55%) og næst algengasta var fjölvítamín (31%). Flestir þátttakendur (32%) notuðu eitt fæðubótarefni, 24% notuðu tvö og 13% notuðu þrjú fæðubótarefni. Minna en 1% þátttakenda notuðu sjö eða fleiri fæðubótarefni. Ekki voru margir sem fóru yfir skilgreind efri mörk daglegrar neyslu vítamína og steinefna með neyslu fæðubótarefna, en það var helst á B6 vítamíni og sinki. Notendur fæðubótarefna voru almennt hraustari en þeir sem ekki notuðu fæðubótarefni. Tíðni sykursýki (12% vs. 17%) og offitu (21% vs. 27%) var lægri meðal notenda vítamína og steinefna samanborið við þá sem ekki notuðu slík fæðubótarefni. Notendur voru einnig líklegri til að vera kvenkyns, hafa meiri menntun, vera eldri og hafa síður reykt. Á eftirfylgdartímanum (miðgildi 5,3 ár) létust 525 einstaklingar vegna hjarta- og æðasjúkdóma. Ekki fannst marktækt samband milli fjölvítamínnotkunar og dánartíðni vegna hjarta- og æðasjúkdóma þegar notendur voru bornir saman við þá sem ekki notuðu fjölvítamín, með leiðréttri lifunargreiningu (HR = 0.87, 95% CI =0.72-1.05). Ekki sást heldur munur á dánartíðni þeirra sem notuðu fjölvítamín og þeirra sem ekki notuðu fjölvítamín þegar þýðið var skoðað með tilliti til fyrri sögu um hjarta- og æðasjúkdóma (án sögu: HR =0.93, 95% CI = 0.72-1.20 og með sögu: HR = 0.82, 95% CI =0.61-1.09), lýsisnotkunar eða kyns. Ályktun: Notendur fæðubótarefna virðast almennt vera hraustari en þeir sem ekki nota fæðubótarefni. Lítið hlutfall þátttakenda fór yfir efri mörk daglegrar neyslu á flestum vítamínum og steinefnum með notkun fæðubótarefna. Það þarf þó að hafa í huga að þessi neysla bætist ofan á það sem einstaklingar fá úr mataræði. Niðurstöður gefa ekki til kynna að tengsl séu á milli notkunar fjölvítamína og líkum á dauða vegna hjarta- og æðasjúkdóma meðal aldraðra Íslendinga. Frekari rannsókna er þörf til að staðfesta áhrif fjölvítamína á hjarta- og æðasjúkdóma