Complex verbo-nominal predicates in the light of prototype approaches to categorization

Artykuł jest próbą spojrzenia na złożone znaki predykacji (dalej: AWN) z perspektywy teorii prototypów oraz idei podobieństwa rodzinnego (kategorie prototypowe, policentryczne, gradacyjne). Tematem rozważań jest status leksykalno-gramatyczny konstrukcji typu robić pranie, ulec zniszczeniu, wpaść w przerażenie, ponieść klęskę itp. o funkcji orzeczenia. Ten typ jednostek ma wyrazistą strukturę o postaci: [VGENER//METAFOR + NA/NE/NABSTR], znaczny stopień utrwalenia (frazeologizacja) oraz zdolności derywacyjne. Cechuje je też semantyczna bliskość z pełnoznacznym czasownikiem (robić pranie = prać; wpaść w przerażenie = przerazić się). Jednostki typu AWN występują licznie w wielu językach, co każe w nich widzieć produkt systemowego mechanizmu znakotwórczego, który dopełnia inne (morfologiczne) środki tworzenia znaków orzekania. AWN wykazują też silne (semantyczne, formalne i funkcjonalne) korelacje z klasą VERBUM (pełnoznacznych). Powstają w wyniku nominalizacji i powtórnej werbalizacji predykatu oraz metaforycznej konceptualizacji zdarzeń, które denotują. Zakładając, że kategorie językowe mają naturę prototypową (są gradacyjne, radialne, mono- i policentryczne), przyjęłam, że także tradycyjnie wyróżniane „części mowy” (w tym VERBUM i NOMEN) tworzą zbiory o rozmytych granicach, grupowane na zasadzie tożsamości funkcjonalnej (gramatycznej) i podobieństwa rodzinnego, w których można wyróżnić centrum i peryferia. Próbuję wykazać, że AWN należą do klasy VERBUM, w której zajmują pozycje peryferyczne, tworząc pole o charakterze radialnym i policentrycznym. AWN mają zdolność zdaniotwórczą (jak czasownik), przy tym wchodzą w różne wzajemne relacje semantyczne (synonimia, antonimia, konwersja, gradacja itp.). Językowo-pojęciowy (kognitywny) mechanizm alternatywnego orzekania polega na dekompozycji globalnej treści predykatu oraz metaforycznej konceptualizacji i obrazowego profilowania zdarzeń orzekanych peryfrastycznie. To powoduje wielokierunkowe rozszerzenie inwentarza znaków orzekania (por. np. uczucia konceptualizowane jako OGIEŃ: AWN czuć nienawiść lub obrazowo: wzniecić nienawiść, płonąć nienawiścią <> Verb nienawidzić, lub ciągi AWN profi lowane przez werbalizator z domeny POKARM: żywić nienawiść, dławić się nienawiścią = nienawidzić (+intensywność). Wielość modeli AWN ilustruje policentryczność kategorii VERBUM i poszerza zestaw środków orzekania