Büyükşehir Belediyelerinin Alternatif Gelir Potansiyelleri: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Üzerine Bir İnceleme

This thesis study has been prepared to reveal the necessity of reforming the revenue sources of the Istanbul Metropolitan Municipality and to make proposals that will increase the self-revenue capacity. Due to the fact that its being our country’s capital city of culture, art, tourism and economy, Istanbul Metropolitan Municipality, which serves a community well above the registered population tries to meet the increasing and diversified local service demands with limited opportunities. The results of the examinations made on the 2014-2016 budgets of the Istanbul Metropolitan Municipality have been reached that this municipality does not revenue sources commensurate with its expenditures. The inadequacy of the revenue sources has led to an increase in the budget deficits over the years and an evolution of the debt burden into an unsustainable structural problem. In order to break this vicious circle, efficient revenue sources must be created and allocated to this local government. In this context, instead of increasing the amount of transfers made by the central government, the necessity of making arrangements to increase the self-revenue capacity was specified and new revenue sources for the Istanbul Metropolitan Municipality were suggested by examining the revenue generation methods of local governments of developed countries.KABUL VE ONAY i BİLDİRİM ii YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI iii ETİK BEYAN iv ÖZET v ABSTRACT vi İÇİNDEKİLER vii KISALTMALAR DİZİNİ xi TABLOLAR DİZİNİ xii GİRİŞ 1 1. BÖLÜM: YEREL YÖNETİMLERİN KURAMSAL ÇERÇEVESİ 4 1.1. YEREL YÖNETİM KAVRAMI 4 1.2. YEREL YÖNETİMLERİN VAROLUŞ GEREKÇELERİ 6 1.2.1. Hukuki Yaklaşım 8 1.2.2. Siyasal Yaklaşım 9 1.2.3. Ekonomik Yaklaşım 10 1.3. KÜRESELLEŞME VE YEREL YÖNETİMLER 11 1.4. TÜRKİYE’DE YEREL YÖNETİM KURUMLARI 12 1.4.1. İl Özel İdareleri 14 1.4.2. Belediyeler 15 1.4.3. Köyler 19 1.5. YÖNETİMLER ARASI GELİR VE GÖREV BÖLÜŞÜMÜ 20 1.5.1. Yönetimler Arası Gelir Bölüşümü 22 1.5.1.1. Gelir bölüşümü yöntemleri 23 1.5.1.1.1. Sonsuz vergileme yetkisi verilmesi 23 1.7.1.1.2. Vergi kaynaklarının paylaştırılması 24 1.7.1.1.3. Bağlılık sistemi 24 1.7.1.1.4. Karma sistem 24 1.5.2. Yönetimler Arası Görev Bölüşümü 25 1.7.2.2 Görev paylaşımını etkileyen faktörler 27 1.7.2.2.1. İktisadi faktörler 27 1.7.2.2.2. Geleneksel faktörler 28 1.7.2.2.3. Subsidiarite faktörü 29 1.6. MALİ ÖZERKLİK 30 1.7. AVRUPA YEREL YÖNETİMLER ÖZERKLİK ŞARTI 40 1.8. YEREL YÖNETİMLERİN VERGİLENDİRME YETKİSİ 42 1.8.1. Vergi ve Vergilendirme Yetkisi Kavramları 42 1.8.2. Vergilendirme Yetkisinin Tarihsel Gelişim Süreci 46 1.8.2.1. Batı demokrasilerinde vergilendirme yetkisinin tarihsel gelişimi 48 1.8.2.2. Osmanlı İmparatorluğu’nda vergilendirme yetkisinin gelişimi 50 1.8.2.2.1. Kuruluştan Tanzimat’a kadar olan dönem 50 1.8.2.2.2. Tanzimat’tan Cumhuriyete Kadar Olan Dönem 53 1.8.2.3. Cumhuriyetten Günümüze Kadar Olan Dönem 56 1.8.2.3.1. 1924-1960 Arası Vergileme 56 1.8.2.3.2. 1960-1980 Arası Vergileme 57 1.8.2.3.3. 1980’den Günümüze Vergileme 58 1.8.3. Yerel Yönetimlerin Vergilendirme Yetkisi 60 1.8.3.1. AYM Kararları Çerçevesinde Belediyelerin Vergilendirme Yetkisi 66 1.8.3.1.1. Belediyelerin vergilendirme yetkisinin olmadığına dair karar 67 1.8.3.1.2. Belediyelerin kısmi vergilendirme yetkisinin olduğuna dair karar 68 1.8.3.2. AYM Kararları Sonrasında Yapılan Yasal Değişiklikler 72 2. BÖLÜM: İBB’NİN İDARİ VE MALİ YAPISININ ANALİZİ 75 2.1. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN VARLIK GEREKÇELERİ 75 2.2. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN İDARİ YAPISI 77 2.3. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN GELİRLERİ 79 2.3.1. Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Ayrılan Paylar 79 2.3.2. Müşterek Bahislerden Elde Edilen Eğlence Vergisi 80 2.3.3. Büyükşehir Belediyesine Bırakılan Yerlerin İçinde Tahsil Edilen Gelirler 81 2.3.4. İlan ve Reklam Vergisi 82 2.3.5. Park Yerlerinin İşletilmesinden Elde Edilen Gelirler 82 2.3.6. Yol, Su ve Kanalizasyon Harcamalarına Katılma Payları 83 2.3.7. Kira, Faiz ve Ceza Gelirleri 85 2.3.8. Bağlı Kuruluşlardan Aktarılacak Gelirler 85 2.3.9. BİT’lerin Safi Hasılatından Belli Oranda Alınan Hisseler 85 2.3.10. Taşınır ve Taşınmaz Mal Gelirleri 86 2.3.11. Yapılacak Hizmetler Karşılığı Alınacak Ücretler 86 2.3.12. Şartlı ve Şartsız Bağışlar 87 2.4. BİR FİNANSMAN YÖNTEMİ OLARAK BORÇLANMA 87 2.5. İBB’NİN GELİR VE GİDER BÜTÇELERİNİN ANALİZİ 91 2.5.1. İBB’nin Gelir Bütçelerinin Analizi 93 2.5.2. İBB’nin Gider Bütçelerinin Analizi 97 2.6. İBB’NİN BİLANÇOLARININ ORAN ANALİZİ 101 2.6.1. Cari Oran 104 2.6.2. Asit Test Oranı 108 2.6.3. Nakit Oran 109 3. BÖLÜM: İBB’NİN ALTERNATİF GELİR POTANSİYELİ 111 3.1. MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİ 117 3.1.1. Türk Vergi Sisteminde MTV 117 3.1.2. Çeşitli Ülkelerin MTV Uygulamaları 120 3.1.3. MTV Gelirlerinin Belediyelere Devredilme Gerekçeleri 122 3.1.4. İBB İçin MTV Önerisi 127 3.2. KENTSEL RANT VERGİSİ 129 3.2.1. Rant Kavramının Gelişimi ve Kentsel Rant 130 3.2.2. Çeşitli Ülkelerin Kentsel Rant Vergisi Uygulamaları 133 3.2.3. Türkiye’de Kentsel Rantların Vergilendirilmesi 135 3.2.3.1. Değerleme resmi 136 3.2.3.2. Gayrimenkul kıymet artış vergisi 137 3.2.3.3. Değer artışı kazançları 138 3.2.3.4. Şerefiye ve harcamalara katılma payları 139 3.2.4. Kentsel Rantların Vergilendirilmesine Yönelik Reform Çalışmaları 139 3.2.5. İBB İçin Kentsel Rant Vergisi Önerisi 141 3.3. ŞEHİR VERGİSİ 144 3.3.1. Çeşitli Ülkelerin Şehir Vergisi Uygulamaları 146 3.3.1.1. Almanya 146 3.3.1.2. Belçika 147 3.3.1.3. Hollanda 149 3.3.1.4. İspanya 150 3.3.1.5. Japonya 151 3.3.2. İBB İçin Şehir Vergisi Önerisi 151 3.4. İKAMET VERGİSİ 155 3.4.1. Çeşitli Ülkelerin İkamet Vergisi Uygulamaları 155 3.4.1.1. Fransa 155 3.4.1.2. Hollanda 156 3.4.1.3. Japonya 157 3.4.2. İBB İçin İkamet Vergisi Önerisi 158 3.5. MESLEK VERGİSİ 160 3.5.1. Meslek Vergisinin 2464 Sayılı Kanun’daki Mülga Maddeleri 160 3.5.2. KKTC’de Meslek Vergisi Uygulaması 163 3.5.3. İBB İçin Meslek Vergisi Önerisi 164 3.6. SATIŞ VERGİSİ 167 3.6.1. Amerika Birleşik Devletleri’nde Satış Vergisi 168 3.8.2. İBB İçin Satış Vergisi Önerisi 175 3.7. KÖPEK LİSANSI ÜCRETİ 177 3.7.1. 5237 Sayılı Kanunda Yer Alan Süs Köpekleri Resmi 179 3.7.2. Çeşitli Ülkelerin Köpek Lisansı Ücreti Uygulamaları 180 3.7.2.1. Almanya 180 3.7.2.2. Hollanda 181 3.7.2.3. Kanada 182 3.7.2.4. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 182 3.7.3. İBB İçin Köpek Lisansı Ücreti Önerisi 183 3.8. GOLF SAHASI KULLANIM VERGİSİ 185 3.8.1. Japonya’da Golf Sahası Kullanım Vergisi 186 3.8.2. İBB İçin Golf Sahası Kullanım Vergisi Önerisi 187 SONUÇ 189 KAYNAKÇA 201 EK - 1: TEZ ÇALIŞMASI ETİK KOMİSYON MUAFİYETİ FORMU 215 EK - 2: ORİJİNALLİK RAPORU 217Bu tez çalışması, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin gelir kaynakları üzerinde reform yapılmasının gerekliliğini ortaya koymak ve öz gelir kapasitesini artıracak önerilerde bulunmak amacıyla hazırlanmıştır. Ülkemizin kültür, sanat, turizm ve ekonomi başkenti olması nedeniyle kayıtlı nüfusunun çok üzerinde bir topluluğa hizmet sunan İstanbul Büyükşehir Belediyesi, her geçen gün artan ve çeşitlenen yerel hizmet taleplerini kısıtlı imkanları ile karşılamaya çalışmaktadır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin 2014-2016 yıllarına ait bütçeleri üzerinde yapılan incelemeler neticesinde, giderleri ile orantılı gelir kaynaklarına sahip olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Gelir kaynaklarındaki yetersizliğin, bütçe açıklarının yıllar itibariyle artarak artan bir seyir izlemesine ve borç yükünün sürdürülemez bir yapısal soruna dönüşmesine neden olduğu görülmüştür. Bu kısır döngüyü kırmak için verimli gelir kaynakları oluşturularak bu yerel yönetim birimine tahsis edilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, merkezi hükümetten yapılan transfer miktarlarını artırmak yerine öz gelir kapasitesini artıracak düzenlemeler yapılması zorunluluğu belirtilmiş ve gelişmiş ülkelerin yerel yönetimlerinin gelir elde etme yöntemleri incelenerek İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne yönelik yeni gelir kaynakları önerilerinde bulunulmuştur