Diyarbakır Şeyh Safa (İparlı) Camii Yapı Topluluğu

BAROTCU, Songül. Diyarbakır Sheikh Safa (İparlı) Mosque Collection, Master’s Thesis, Ankara Sheikh Safa (İparlı) Mosque Collection is in Diyarbakır Sur Region, in the west of Ulu Mosque, in Melik Ahmet District, in Kara Cami Street. Diyarbakır is located in the Taurus Mountains and Upper Tigris Basin, South-eastern Anatolian Region. The city, which has maintained its significance throughout history, is one of exceptional cities where numerous civilizations established their domination. Diyarbakır, having been remained under the domination of Romans and Byzantines, was governed by governors during Islamic period. Besides making the capital city for Akkoyunlus, during Ottoman period, it became an important military and commercial centre by maintaining its significance. There are a number of historical works remaining particularly from the reign of Uzun Hasan (Tall Hasan) in Diyarbakır, which was then under the domination of Akkoyunlus between the years 1401 and 1507. One of the most important works left from the period of Tall Hasan is Safa Mosque. Safa Mosque Collection, which is situated in Diyarbakır Sur Region, on Melik Ahmet Street, in the west of Ulu Mosque, consists of buildings such as mosque, madrasa, and tomb. The definite construction dates of the mosque, madrasa and tomb are not known since these buildings do not have any inscriptions. The buildings, experienced repairs and maintenances for several times, give people a notion due to their originalities. In this thesis study, after being compared, the constructions left from the periods of Akkoyunlus and Ottomans in Diyarbakır were tried to be evaluated by taking Safa Mosque, Muslihiddin Lari Madrasa and Sheikh Abdülcelil Tomb into consideration in terms of plan, architecture and decoration. The structure (Safa Mosque), which has arrived our date untouched, can be anticipated that it reflects the features of Akkoyunlu style; and can set an example for Ottoman period architecture in Diyarbakır with respect to decoration.KABUL VE ONAY I YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI II ETİK BEYAN III ÖNSÖZ IV ÖZET V İÇİNDEKİLER VI ÇİZİM LİSTESİ VII FOTOĞRAF LİSTESİ VIII GİRİŞ 1 1. BÖLÜM: DİYARBAKIR’IN COĞRAFİ KONUMU 6 2. BÖLÜM: DİYARBAKIR TARİHİ: SİYASİ, SOSYAL VE KÜLTÜREL ORTAM 7 2.1. ROMA DÖNEMİNDE DİYARBAKIR 10 2.2. BİZANS DÖNEMİ’NDE DİYARBAKIR 13 2.3. ARTUKLU DÖNEMİ’NDE DİYARBAKIR 20 2.4. AKKOYUNLU DÖNEMİ’NDE DİYARBAKIR 24 2.5. AKKOYUNLU-OSMANLI DÖNEMİNDE DİYARBAKIR 30 3. BÖLÜM: AKKOYUNLU DEVLETİNİN KÜLTÜREL MİRASI 36 4. BÖLÜM: DİYARBAKIR ŞEYH SAFA(İPARLI) CAMİİ YAPI TOPLULUĞU CAMİ, MEDRESE, TÜRBE 52_Toc13066792 4.1. ŞEYH SAFA(İPARLI) CAMİİ 52 4.1.1. Yapının Adı ve Yeri 52 4.1.2. Yapım Tarihi ve Banisi 53 4.1.3. Kitabe 54 4.1.4. Vakfiye 55 4.1.5. Plan 55 4.1.6. Yapının Geçirdiği Onarımlar ve Bugünkü Durumu 56 4.1.7. Dış Tanıtım 58 4.1.8. İç tanıtım 65 4.1.9. Malzeme ve Teknik 67 4.1.10. Süsleme 67 4.2. MUSLİHİDDİN LARİ MEDRESESİ 95 4.2.1. Yapının Adı ve Yeri 95 4.2.2. Yapım Tarihi ve Banisi 96 4.2.3. Plan 96 4.2.4. Yapının Geçirdiği Onarımlar ve Bugünkü Durumu 98 4.2.5. Malzeme ve Teknik 98 4.2.6. Süsleme 99 4.3. ŞEYH ABDÜLCELİL TÜRBESİ 99 4.3.1. Yapının Adı ve Yeri 99 4.3.2. Yapım Tarihi ve Banisi 99 4.3.3. Kitabe 99 4.3.4. Vakfiye 99 4.3.5. Plan 100 4.3.6. Yapının Geçirdiği Onarımlar ve Bugünkü Durumu 100 4.3.7. Dış Tanıtım 101 4.3.8. İç Tanıtım 102 4.3.9. Malzeme ve Teknik 102 4.3.10. Süsleme 102 4.4. KÜLLİYE BÜNYESİNDE BULUNAN HAZİRELER/MEZAR TAŞLARI 103 5. BÖLÜM: DEĞERLENDİRME 110 5.1. DİYARBAKIR’DA AKKOYUNLU MİMARİSİ 110 5.1.1. Plan Tipi 111 5.1.2. Mimari Özellikler 113 5.1.3. Malzeme ve Teknik 121 5.1.4. Süslemeler 122 5.1.5. Türbe 135 5.1.6. Medrese 135 5.2. AKKOYUNLU-OSMANLI MİMARİSİ 136 5.2.1. Plan Tipi 136 5.2.2. Mimari Özellikler 142 5.2.3. Malzeme ve Teknik 150 5.2.4. Süsleme 151 SONUÇ 154 KAYNAKÇA 157 EKLER 167 EK 1. Orijinallik Raporu 167 EK 2. Etik Kurul/ Komisyon Muafiyet Formu 168BAROTCU, Songül. Diyarbakır Şeyh Safa (İparlı) Camii Yapı Topluluğu, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Şeyh Safa (İparlı) Camii Yapı Topluluğu, Diyarbakır’da Suriçinde, Ulu Caminin batısında, Melik Ahmet Mahallesi’nde, Kara Cami Sokağı’nda yer alır. Diyarbakır, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Toros Dağları ve Yukarı Dicle Havzası’nda konumlanır. Tarih boyunca önemini koruyan kent birçok medeniyetin egemenlik kurduğu ender şehirlerden biridir. Roma ve Bizans egemenliğinde kalan Diyarbakır, İslam döneminde valiler tarafından yönetilmiştir. Akkoyunlu Devletine başkentlik yapmasının yanında, Osmanlı döneminde de önemini koruyarak askeri ve ticari açıdan önemli bir merkez olmuştur. 1401-1507 yılları arasında Akkoyunlu egemenliğinde kalan Diyarbakır’da özellikle Uzun Hasan döneminden kalan birçok eser bulunmaktadır. Uzun Hasan döneminden günümüze ulaşan önemli yapılardan biri de konumuzu oluşturan Diyarbakır Şeyh Safa Camii’dir. Diyarbakır’ın Sur ilçesinde Melik Ahmet Caddesi’nde, Ulu Cami’nin batısında bulunan Safa Camii Yapı Topluluğu cami, medrese, türbe gibi eserlerden oluşmaktadır. Örneğimizde yapıların inşa kitabelerinin olmaması sebebiyle cami, medrese ve türbenin kesin yapım tarihi bilinmemektedir.. Birçok kez onarım geçiren yapılar orijinallikleriyle ilgili fikir verebilmektedir. Tez çalışmamızda; Safa Camii, Muslihiddin Lari Medresesi ve Şeyh Abdülcelil Türbesi plan, mimari, süsleme özellikleri açısından incelenerek, Diyarbakır’daki Akkoyunlu ve Osmanlı dönemi yapıları ile değerlendirilmeye çalışılmıştır. Günümüze iyi durumda ulaşan caminin genel anlamda Akkoyunlu mimari özelliklerini yansıttığı, üslup ve süsleme açısından Diyarbakır’daki Osmanlı dönemi mimarisine ön örnek oluşturduğu söylenebilir