Dirmil Yörük Müzik Kültürü

10.12.2018 TARİHLİ ENSTİTÜ YÖNETİM KURULU KARARI İLE ÖĞRENCİNİN TEZİ 6 AY SÜREYLE ERİŞİME KAPATILMIŞTIR.The study of “Yoruk5 Musical Culture of Dirmil” was designed in five chapters with introduction. The literature review about music of Teke region, which covers Dirmil town, and local music in Dirmil was presented in the Introduction part. The first chapter consists of the aim, importance and theoretical structure of this study. The second part includes the analysis of music as a local culture, changes of local music, geographical, historical, cultural and demographical strucuture of Dirmil. In this chapter, the theoretical base which is choosen for analyzing local music of Dirmil and the place of Dirmil’s local music in Turkish musical literature has been explained. This analysis includes reviewing the studies made on the culture and music of Yoruk (Teke) in Dirmil and examining the importance and authenticity of local music in Dirmil. Moreover, the factors which effects the Yoruk music in Dirmil, history, geography, culture and demography of Dirmil have been explained. The third chapter consists of the variables which is analyzed the theoretical structure of musical culture of Dirmil and how the data related to these variables have been collected and examined. Ethnographic method and case study were exercised in the field study in which, the quality and quantity of the population and sample related to analyzing local music. It was given which techniques were used collecting data in the field. The culture of local music was analyzed with the conditions of the socio-economic and cultural structures which formed this culture and local music performers and musical instrument makers in Dirmil in the fourth chapter. The performing music, making musical instruments, learning process of local music and the environment of performing music which are the conditions of social and cultural production of yoruk (Teke) music in Dirmil were explained in this chapter. There is an internal relation between the local music and the historical changes of socio-economy and culture of Dirmil. This relation were investigated in terms of local music in social memory, musical instruments, 5 Nomadic Turkmans groups have immigrated from Central Asia to Anatolia between the 9th A.C. and the 13th A.C. These nomads were labelled as Yoruks who were supported Ottoman Empire and Turkmans as oppositional groups. This labelling is related to the settlement policy of Ottoman governments in that time. ix performers, instruments makers, technical and physical aspects of musical instruments, their capacity of sound, the changes of local music in time. Moreover the types of transfer of the local music among generations was added to this analysis. In the last part, the evaluation of changes in yoruk music in Dirmil and some proposals about creating a connection between past and future of this local music were presented. It is also added the proposals related to if it is possible to sustain the old patterns of yoruk music towards todays with existing technological opportunities.İÇİNDEKİLER Sayfa KABUL VE ONAY……………………………………………………………….….. i BİLDİRİM………………………………………………………………………....… ii YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI.………………….. iii ETİK BEYAN……………………………………………..……….....……….……… iv TEŞEKKÜR ……………………………………………….…………………...……. v ÖZET……………………………………………………………………..………….. vi ABSTRACT………………………………………………………………………… viii İÇİNDEKİLER………………………………………………………….……….…… x TABLOLAR DİZİNİ …………………………………………………………..….... xvi ŞEKİLLER DİZİNİ ……………………………………………………………….. xvii FOTOĞRAFLAR DİZİNİ ………………………………………………..……....... xiii HARİTALAR DİZİNİ ……………………………………………………..……….. xx KISALTMA DİZİNİ ……………………………………………………..……….. xx ÖNSÖZ …………………………………………………………………….……..... xxi xi GİRİŞ ……………………………………………………………….……….... 1 1. BÖLÜM : ARAŞTIRMANIN AMACI ve KAPSAMI …………………………9 1.1. Araştırma Problemi ………………………………………………………..9 1.2. Amaç ve Önem ………………………………………………………….….9 1.3. Yaklaşım ve Kapsam …………………………………………………...…10 2. BÖLÜM : KURAMSAL ÇERÇEVE ………………………………………....... 12 2.1 Bir Yerel Kültür Unsuru Olarak Müzik ………………………………........12 2.2 Tarihi, Coğrafi, Kültürel ve Demografik Açıdan Dirmil …………………..14 2.2.1 Tarihsel Dönemler Açısından Yörük Kültürü ……..…………… 14 2.2.2 Yörük Kültürü ve Oğuz Boyları ……………………….…….…...15 2.2.3 Yörük Kültürü Açısından Merkezi Konumdaki Dirmil Coğrafyası ………………………………………………………………………………… 18 2.2.4 Dirmil Demografisi ……………………………………...……….21 2.2.5 Yörük Gelenekleri Açısından Dirmil Tarihi …………..……….. .28 2.2.6 Yörük Kültürü ve Şamanlık İlişkisi Üzerinden Anadolu Orta Asya Bağlantısının İncelemesi ……………………………..………………………...34 xii 3. BÖLÜM : YÖNTEM …………………………………………………………….. 40 3.1. Araştırma Modeli : Etnoğrafik Yaklaşım ………………………………....41 3.2. Evren ve Örneklem ………………………………………………………..42 3.3. Verilerin Toplanması ve Yorumlanması.…………………………………..43 3.4. Saha Çalışmasına Dair İzlenimler ………………………………………....49 4. BÖLÜM : DİRMİL YÖRÜK MÜZİK KÜLTÜRÜ…………………...................51 4.1 Teke Yöresi Müzik Kültürü ve Toplumsal Bellek …………………...........51 4.2 Dirmil Yörük Müziğinin Sosyo-ekonomik ve Tarihsel Çerçevesi ……......53 4.2.1 Yörüklerin Sosyal Hayatı...............................................................55 4.3 Dirmil Çalgı Kültürünün Kökenleri......…………….....................................56 4.4 Dirmil Yörük Müziğindeki Çalgılar ……………........................................57 4.4.1 Sipsi …………................................................................................59 4.4.1.1 Sipsinin Teknik Özellikleri ............................................ 64 4.4.1.2 Yerel Bellekte Sipsi .........................................................66 4.4.1.3 Sipsi İcracıları ................................................................70 4.4.1.4 Yapım Süreçleri ve Yapımcıları .................................... 71 4.4.2 Bağlama (Üçtelli) ...........................................................................84 4.4.2.1 Bağlamanın Teknik Özellikleri .......................................86 xiii 4.4.2.2 Dirmil Bağlama İcracılığında Kullanılan Düzenler.........96 4.4.2.2.1 Bağlama Düzeni................................................98 4.4.2.2.2 Başçeşme/Sipsi/Saz Düzeni..............................99 4.4.2.2.3 Bozuk düzen ...................................................100 4.4.2.2.4 La-Mi-Mi Akordu............................................101 4.4.2.3 Bağlama İcracıları ………………………………….... 102 4.4.2.4 Yapım Süreci ve Yapımcılar …………………….........103 4.4.3. Cura ………………………………………………………….....104 4.4.3.1 Curanın Teknik Özellikleri ………………………........105 4.4.3.2 Cura İcracıları ……………………………………........109 4.4.3.3 Yapım Süreçleri ve Yapımcıları …………………........110 4.4.4. Zurna …………………………………………………………...113 4.4.4.1 Zurnanın Teknik Özellikleri……………………...........113 4.4.4.2 Zurnanın Dirmil’e Giriş Süreci ……………….............118 4.4.4.3 Zurnanın Dirmil’de Yaşadığı Form Değişikliği…........ 120 4.4.4.4 Zurna İcracıları…………………...................................123 4.4.4.5 Zurna Yapımcıları ve Yapım Süreçleri………………..124 4.4.5 Diğer Çalgılar…………………....................................................126 xiv 4.4.5.1 Boğaz Çekme..…………………………………….......126 4.4.5.2 Davul ……………………………………………….....128 4.4.5.3 Çatal/Çifte Sipsi …………………………………........131 4.4.5.4 Çoban Düdüğü …………………………………......... 134 4.4.5.5 Leğen ……………………………………………........ 137 4.4.5.6 Yörük Kemanesi ……………………………................140 4.4.5.7 Saz (Divan, Tambura) …………………………….....144 4.4.5.8 Org ………………………………………………........146 4.5 Dirmil Yörük Müziğinin Oluşumu ve Değişiminde Çalgı Kültürünün Etkisi............................................................................................................................. 148 4.6 Dirmil Çalgı İcracılığı …………………………………………………….150 4.6.1 Çalgı İcracılığının Kuşaklararası Aktarımı ..................................153 4.6.1.1 Geleneksel Eski Kuşak İcracıları ..................................155 4.6.1.2 Geleneksel Orta Kuşak İcracıları ..................................157 4.6.1.3 Yeni Kuşak İcracılar .................................................... 160 4.6.2 Kadın İcracılar ..............................................................................163 4.7 Dirmil Yörük Müziğinde Çalgıcılık-Müzisyenlik Ayrımı .........................166 4.8 Sosyal Ritüeller ve Yerel Müzik ................................................................172 xv 4.8.1 Gündelik Hayatta Yerel Müzik ....................................................172 4.8.2 Törensel/Ritüel Ortamlarda Yerel Müzik ....................................174 4.8.2.1 Düğün ...........................................................................174 4.8.2.2 Güreş ve Karşılama Havaları ........................................180 4.8.2.3 Nevbet ...........................................................................182 4.8.2.4 Aba Tepme ....................................................................186 4.8.2.5 Asker Uğurlama ............................................................186 4.9 Dirmil Yörük Müziğinin Toplumsal Değeri................................................186 4.10 Dirmil’de Çalınan Havaların Sınıflaması ve Özellikleri...........................187 4.11 Çalgılar, İcra Edilen “Havalar” ve Sosyo-Ekonomik Değişim..................193 4.12 Yerel Müziğin Dönüşümü ........................................................................197 5. BÖLÜM : SONUÇ ………………………………………………………..............200 KAYNAKÇA ……………………………………………………………..................205 EK 1 Çalgı İcracıları ve Yapımcıları ………………………………………..............228 EK 2 Saha Görüşmeleri Yapılan Kişilerin Listesi ………………….………..............261 EK 3 Saha Görüşmelerinde Kullanılan Sorular……………………………................267 EK 4 Kişisel Ses ve Video Arşivi…………………………….....................................275 ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................279 EK 5 Turnitin Raporu ................................................................................................“Dirmil Yörük Müzik Kültürü” isimli bu çalışma giriş kısmı ve beş bölüm olarak kurgulanmıştır. Giriş bölümünde Dirmil’i4 de içine alan Teke Yöresi müziği ve Dirmil’deki yerel müzik üzerine yapılan araştırmalar incelenmiştir. İlk bölümde, araştırmanın problemi, amacı ve önemi verilmiştir. İkinci bölüm çalışmanın kuramsal çerçevesi, yerel kültür olarak müzik, yerel müziğin dönüşümü ve Dirmil’in tarihî, coğrafi, kültürel ve demografik yapısı konularını kapsamaktadır. Bu bölümde, Dirmil yörük müziğinin hangi teorik çerçevede analiz edildiği ve müzik literatürü içindeki yeri incelenmiştir. Bu inceleme, Dirmil’de varolan Yörük (Teke) müziği ve kültürüne yönelik yapılan çalışmaların taranması ve Dirmil’deki yerel müziğin özgünlüğü ve öneminin açıklanmasını kapsamaktadır. Ayrıca, Dirmil yörük müzik kültürünün arka planı olan Dirmil’in tarihî, coğrafi, kültürel ve demografik dinamikleri açıklanmıştır. Üçüncü bölümde Dirmil müzik kültürünün kavramsal çerçevesinin hangi değişkenlerle açıklanabileceği, bu değişkenlere dair verilerin toplanma yöntemleri ve bunların nasıl analiz edildiği verilmiştir. Etnoğrafik yöntem ve vaka çalışması tekniği kullanılan saha çalışmasında, incelenen yerel müziğin evren ve örneklemin niteliği ve niceliği, verilerin hangi tekniklerle toplanıp analiz edildiği açıklanmıştır. Dördüncü bölümde ise yerel müzik kültürü, içinde oluştuğu sosyo-ekonomik ve kültürel koşullar ile Dirmil yerel müzik icracılığı ve yapımcılığı bağlamında incelenmiştir. Bu çerçevede Dirmil’de icra edilen yörük (Teke) müziğinin kültürel ve sosyal üretimini sağlayan icracılık, yapımcılık ve öğrenme süreçleri ile icra edilen sosyal ortamlar incelenmiştir. Dirmil’in sosyo-ekonomik değişim tarihi ve kültürü ile yerel müzik arasında varolan içsel bağ; toplumsal hafızadaki yerel müziğin, çalgılar, icracılar, çalgı yapımcıları, çalgıların teknik özellikleri, fiziki boyutları, ses kapasiteleri ve yerel müziğin zaman içerisindeki değişimleri çerçevesinde analiz edilmiştir. Bu analiz yerel müzik kültürünün kuşaklararası aktarım biçimleri incelenerek yapılmıştır. Son bölümde ise Dirmil yörük 4 İlçe merkezi olarak Dirmil’in ismi 1958 yılında Altınyayla olarak değiştirilmiştir. Ancak yerel halk ilçeye verilen bu yeni adı benimsememiş, eski adı kullanmaya devam etmektedir. Tezde Dirmil kültürel bölge adı olarak kullanılmaktadır. vii müziğindeki değişimlerin değerlendirilmesi ve bu müziğin geçmiş ve geleceği arasında bir bağ oluşturulmasına yönelik önerilere yer verilmiştir. Bu bölümde ayrıca yörük müziğinin geçmişteki dokusunun var olan teknolojik olanaklar çerçevesinde günümüze taşınıp taşınamayacağına dair tespit ve öneriler de yer almaktadır