Yoksulluk Olgusu ve Türkiye'de Yoksulluğun ve Çeşitli Faktörlerin Sağlık Statüsü ve Sağlık Hizmetleri Kullanımı Üzerine Etkisi

Poverty can be defined as a phenomenon that covers all aspects of human life, such as political and social participation, education, economy, human rights, etc. Poverty negatively affects health status and limits the use of health care. The purpose of this research is to determine the effect of poverty and various socio-demographic and socio-economic factors on the health status and health care utilization in Turkey, and identify the effect of Health Transformation Program on health status and health care utilization. In the research, the indicators of health status and health care utilization were determined from the data of Turkey Demographic and Health Surveys (TNSA 1993-1998-2003-2008-2013), which were suitable for comparison over periods, according to the reference list of the World Health Organization. The length of children according to their age, the prevalence of diarrhea in children, under-five mortality and birth size of the children were selected as the health status indicators. The use of modern contraceptive methods, taking prenatal care and giving birth in health facility were selected as the indicators of health care utilization. Women, who were married as of the date of the research, were taken in the indicator of the use of modern contraceptive methods. The last children born in the last five years before the date of the research were taken for the indicators related to children within the scope of the research. In the result of the study, the factors affecting the length of children, the prevalence of diarrhea in children, under-five mortality and birth size of children were found as household welfare level, age, maternal education level, region and residential area. In the research, it was found that the use of contraceptive methods differed as household welfare level, age, maternal education level, working status, number of living children, region and residential area. Taking prenatal care and giving birth in health facility were affected by household welfare level of women, maternal education level, the order of childbirth, education level of husband, region and residential area. This research suggests that health status indicators improve and the rate of health care utilization increases. However, in the research, it was found that the poor, the people living in the Eastern and rural areas, and those with a low level of education had lower health status and used the health care less. The reduction of poverty is an investment in health as well as other benefits. For this reason, it should be effectively struggled with poverty, emphasizing the methods of direct and indirect struggle with poverty. Besides the general improvement in health status and health care utilization, policies should be improved towards people living in the Eastern and rural areas, poor and low educated.KABUL VE ONAY iBİLDİRİM iiTEŞEKKÜR iiiÖZET ivABSTRACT vİÇİNDEKİLER viKISALTMALAR DİZİNİ ixTABLOLAR DİZİNİ xiŞEKİLLER DİZİNİ xivGİRİŞ 11. BÖLÜM: YOKSULLUĞUN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ 42. BÖLÜM: YOKSULLUK PROFİLİ VE YOKSULLUKLA MÜCADELE 233. BÖLÜM: SAĞLIK STATÜSÜ VE SAĞLIK HİZMETİ KULLANIMI 444. BÖLÜM: YOKSULLUĞUN SAĞLIK STATÜSÜ VE SAĞLIK HİZMETİ KULLANIMI İLE İLİŞKİSİ 635. BÖLÜM: GEREÇ VE YÖNTEM 736. BÖLÜM: BULGULAR 837. BÖLÜM: TARTIŞMA 1568. BÖLÜM: SONUÇ VE ÖNERİLER 1718. BÖLÜM: SONUÇ VE ÖNERİLER 171EK 1. ETİK KURUL İZİN MUAFİYETİ FORMU 198EK 2. TEZ ÇALIŞMASI ORJİNALLİK FORMU 199Yoksulluk, siyasi ve sosyal katılım, eğitim, ekonomi, sağlık, insan hakları gibi insan hayatının tüm boyutlarını kapsayan bir olgu şeklinde tanımlanmaktadır. Yoksulluk, sağlık statüsünü olumsuz etkilemekte ve sağlık hizmeti kullanımını sınırlandırmaktadır. Bu araştırmanın amacı, 1993-2013 döneminde Türkiye’de yoksulluğun ve çeşitli sosyo-demografik ve sosyo-ekonomik faktörlerin sağlık statüsü ve sağlık hizmetleri kullanımı üzerindeki etkisinin tespit edilmesi ve Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın sağlık statüsü ve sağlık hizmetleri kullanımı üzerindeki etkisinin belirlenmesidir. Araştırmada, Dünya Sağlık Örgütü’nün referans listesi doğrultusunda, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları (1993-1998-2003-2008-2013 TNSA) verilerinden dönemler itibariyle karşılaştırma yapmaya uygun olan sağlık statüsü ve sağlık hizmetleri kullanım göstergeleri belirlenmiştir. Sağlık statüsü göstergeleri olarak çocukların yaşlarına göre boy uzunlukları, çocuklarda ishalin yaygınlığı, beş yaş altı ölümü ve çocuğun doğum büyüklüğü; sağlık hizmeti kullanım göstergeleri olarak gebeliği önleyici modern yöntem kullanımı, doğum öncesi bakım alma ve doğumun sağlık kuruluşunda gerçekleştirilmesi seçilmiştir. Araştırmanın kapsamına, modern gebeliği önleyici yöntem kullanımı göstergesinde araştırmanın yapıldığı tarih itibariyle evli olan kadınlar; çocuklarla ilgili göstergelerde ise kadınların araştırma tarihinden önceki son beş yılda doğan son çocukları alınmıştır. Yapılan analizlere göre, çocukların boy uzunluğu, çocuklarda ishalin yaygınlığı, beş yaş altı ölümü ve çocukların doğum büyüklüğünü etkileyen faktörlerin hane refah düzeyi, yaş, anne eğitim düzeyi, bölge ve yerleşim yeri olduğu belirlenmiştir. Araştırmada, gebeliği önleyici yöntem kullanımının kadınların hane refah düzeyi, yaş, eğitim, çalışma durumu, yaşayan çocuk sayısı, bölge ve yerleşim yerine göre farklılaştığı belirlenmiştir. Doğum öncesi bakım alma ve doğumun sağlık kuruluşunda gerçekleştirilmesini kadınların hane refah düzeyi, eğitim düzeyi, çocuğun doğumdaki sırası, eş eğitim düzeyi, bölge ve yerleşim yerinin etkilediği saptanmıştır. Bu araştırma, sağlık statüsü göstergelerinde iyileşmeler olduğu ve sağlık hizmeti kullanım oranının arttığını göstermektedir. Ancak araştırmada yoksulların, Doğu Bölgesi ve kırsal yerleşim alanında yaşayanların ve eğitim düzeyi düşük olanların daha düşük sağlık statüsüne sahip olduğu ve sağlık hizmetlerinden daha az yararlandığı saptanmıştır. Yoksulluğun azaltılması, diğer faydalarının yanında sağlığa yapılan bir yatırımdır. Bu nedenle yoksullukla doğrudan ve dolaylı mücadele yöntemlerine ağırlık verilerek yoksullukla etkin şekilde mücadele edilmelidir. Sağlık statüsü ve sağlık hizmeti kullanımında genel iyileşmenin yanında yoksul, düşük eğitimli, Doğu Bölgesi ve kırsal yerleşim alanında yaşayan kişilere yönelik politikalar geliştirilmelidir