Kağıt Sanatları ve Kalender Paşa: I. Ahmed Albümü

This study focuses on the album of Ahmed the First (B. 408) which was composed by Kalender Pasha (d. 1616) for the sultan (r. 1603-1617) himself as a collection of beautiful calligraphy, paper filigree and paintings with several topics and which is being kept today at the Library of Topkapı Palace Museum. In this study another two albums (H. 2171, B.409) and Falnamah (H. 1703) in the collections of the Library of Topkapı Palace Museum, which are also known to be of Kalender Pasha or being dedicated to him were also compared according to technical point of view. Kalender Pasha organized all of these albums in the same way while their content, purpose of preparation and preparation process differs. Albums with the collection numbers of H. 2248, H. 2165, H. 2156, H. 2153 and H. 2160 from the same Topkapı collection and some pages, which were supposed to be the part of H. 2171, of Bellini Album with the collection number of 67.266.7 from New York Metropolitan Museum were also investigated. While the albums having the collection numbers of F. 1423 and F. 1426 from Istanbul University Rare Books Library were also studied with respect to their technical structures, the bindings of Sultan I. Ahmed Collection and several muraqqas of Hamidiye and Muraqqa Collections from Süleymaniye Manuscript Library were also compared according to their preparation techniques. Albums prepared by placing the samples of calligtaphy, illuminations and paper filigrees, paintings and religious, historical or literary texts or poems either one by one or together on one page provides the preservation of these one page works. The prefaces of several albums indicate that these works were prepared for/by sultans, sons of sultans or important bureaucrats. Until today several works are present which mainly focuses on the prefaces and their contents; but there are only few works studies the preparation processes, i.e the codicological studies of those albums. Craftsmen who have different responsibilities work together for preparing the manuscripts in naḳḳās̲h̲-k̲h̲āna in the palace. But the album which is the object of this study is believed to be prepared from its binding through its illuminations by Kalender Pasha himself. The texts and prefaces which were placed at the beginning of the albums by Kalender Pasha both represent the craftsman and his work and give us some clues about the design process. By taking into account the techniques of the album of Ahmet the First, general technical details like these kinds of albums will be revealed. Documentation techniques of current conservation applications were used for the codicological study. Since it was not possible to take any samples from the item, the details of paper arts were determined only by observation.KABUL VE ONAY i BİLDİRİM ii YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI ii ETİK BEYAN iv TEŞEKKÜR v ÖZET vi ABSTRACT viii İÇİNDEKİLER x KISALTMALAR DİZİNİ xii RESİM DİZİNİ xiii TABLOLAR DİZİNİ xvi GİRİŞ 1 1. KALENDER PAŞA 10 2. KALENDER PAŞA’NIN ALBÜMLERİ VE FÂLNÂME 13 2.1. TSMK H. 2171, GÜZEL YAZI ALBÜMÜ 13 2.2. TSMK B. 409, GÜZEL YAZI ALBÜMÜ 14 2.3. TSMK B. 408 (I. AHMED ALBÜMÜ) 16 2.4. TSMK H. 1703, FÂLNÂME 17 3. I. AHMED ALBÜMÜ’NÜN YAPIM TEKNİĞİ 19 3.1. ALBÜMÜN CİLDİ 19 3.2. ALBÜMÜN METİN KISMI 25 3.2.1. Forma yapısı ve dikiş özellikleri 25 3.2.2. Kâğıt ve Kâğıt Hazırlama İşlemleri 27 3.3. KALENDER PAŞA’NIN VASL TEKNİĞİ 30 3.3.1. Renkli Kâğıtlar 32 3.3.2. Birleştirme Tekniği 34 3.4. ALBÜMÜN TASARIMI 35 3.4.1. Sayfa tasarımı (düzenlenmesi) 36 3.4.2. Sayfanın Tasarım Tekniği 37 3.5. ALBÜM İMGELERİ 52 3.5.1. Albüm İmgelerinin Kaynakları hakkında 52 3.5.2. Kat’ı ve Vasl Tekniği ile Geometrik Düzenlemeler 53 3.5.3. Tarih Kitabından Çıkan Resimler 54 3.5.4. Kır Eğlenceleri ve Meclisler 54 3.5.5. Av Sahneleri 54 3.5.6. İstanbul’un Günlük Yaşamından Sahneler. 54 3.6. Tek Figürler 55 3.6.2. Hayvanlar, Periler ve Çiçekler 56 3.6.3. Boyanmamış resimler 56 4. KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRME 57 4.1. KARŞILAŞTIRMANIN AMACI VE KAPSAMI 57 4.2. YÖNTEM 57 4.3. CİLTLER 57 4.4. SAYFA DÜZENİ VE GENEL TASARIM 61 4.5. KALENDER PAŞA’NIN İMZASI NİTELİĞİNDEKİ ÖĞELER 64 SONUÇ 76 KAYNAKÇA 82 TABLOLAR 93 EK I. Sayfa Tasarım Grupları 107 EK II. İmgelerin Gruplandırılması 115 EK III. Etik Kurul İzni Muafiyeti Formu 132 EK IV. Orijinallik Raporu 133 KATALOG 134Bu araştırmanın konusunu, Kalender Paşa’nın (öl. 1616) Sultan I. Ahmed (s. 1603-1617) için hazırladığı güzel yazı, kâğıt oyma ve çeşitli içeriklerde resimlerin derlemesi olan ve bugün Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde (TSMK) bulunan I. Ahmed Albümü (B. 408) oluşturmaktadır. Kalender Paşa’nın yaptığı bilinen ya da Ona atfedilen ve TSMK koleksiyonlarında bulunan diğer iki albüm (H. 2171, B. 409) ve Fâlnâme’si (H. 1703) de teknik açıdan karşılaştırılmıştır. İçerikleri, hazırlanma süreç ve amaçları birbirinden farklı olan bu albümleri Kalender Paşa birbirine benzer bir düzende ve biçimde tasarlamıştır. Kalender Paşanın kendi albümleri dışında karşılaştırma için TSMK koleksiyonunda yer alan H. 2248, H. 2165, H. 2156, H. 2153, H. 2160 numaralı albümler ile New York Metropolitan Sanat Müzesi (MET) koleksiyonunda yer alan 67.266.7 numaralı Bellini Albümü’nün H2171’den çıktığı düşünülen sayfaları incelenmiştir. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi (İÜNK) F.1423 ve F. 1426 albümleri genel teknik yapıları bakımından, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi (SYEK) Sultan Ahmed I koleksiyonundaki ciltler ile yine SYEK Hamidiye ve Murakka koleksiyonlarında yer alan çeşitli murakkalar ise yapım tekniklerinin karşılaştırılması amacıyla incelenmiştir. Geçmişte ya da döneminde üretilen güzel yazı, tezhip ya da kâğıt oyma örneklerinin, resimlerin, dini, tarihi, edebi metin ya da şiirlerin tek ya da birlikte bir sayfa üzerine yerleştirilmesi ile hazırlanan albümler aynı zamanda bu tek sayfa halindeki çalışmaların korunmasını da sağlar. Kimi albümlerin başında yer alan önsözler, bunların sultanlar, şehzadeleri ya da önemli bürokratlar için / tarafından hazırlandığını anlatır. Bu güne kadar önsözlerinin ve içeriklerinin irdelendiği çalışmalar yapılmış olmakla birlikte, albümlerin hazırlanma süreçleri hakkında yapılmış kodikolojik (yazma eser bilimi) çalışma yok denecek kadar azdır. Saray nakkaşhanesinde farklı görev yapan sanatkârlar yazma eserlerin hazırlanması için birlikte çalışır. Ancak bu çalışmanın konusu olan Albümün cildinden tezhibine kadar tamamının Kalender Paşa tarafından yapıldığı düşünülmektedir. Kalender’in hazırladığı albümlerin başına yerleştirdiği metinler, önsözler, sanatçıyı ve ‘işini’ takdim etmesinin yanında bu tasarım süreci hakkında da ipuçları sunar. I. Ahmed Albümünün yapım tekniklerinden yola çıkılarak, bu tür albümlerinin hazırlanması sürecindeki teknik detaylar ortaya konulacaktır. Kodikolojik çalışma için konservasyon alanında bilinen belgeleme yöntemleri kullanılmıştır. Analizler için herhangi bir örnek almak mümkün olmadığından kâğıt sanatlarının detayları yalnızca görsel inceleme ile ortaya konulmuştur