Tanzimat'tan 20. Yüzyıl Başına Kadar (1839 – 1900) Yeni Türk Edebiyatında İngiliz Dili ve İngilizce Edebiyatın Varlığı ve Etkileri

ABSTRACT Akkaya, T. M. (2019). The Presence of English Language and Literature in The Early Period of Modern Age in Turkey, and Their Effects on Modern Turkish Literature Between 1839–1900, PhD Thesis, Ankara. This dissertation, aiming to study western sources of Modern Turkish Literature from the date of declaration of Tanzimat until the end of 19th century within the scope of Ottoman modernization process in this period, is to assess and analyse by comparing Modern Turkish Literature as assessed object with Anglo-Saxon literature as comparative criteria. Our main purpose for this comparison is to determine if there is certain presence and effects of Anglo-Saxon Literature on modern Turkish Literature and to what extent these effects went ahead for literary people, texts and events in the era. However, we do not follow up these effects not only on texts translated and/or adapted from Anglo-Saxon literature, or directly related to Anglo-Saxon literature topics, but also on other Anglo-Saxon texts (not only literary, but also philosophical, political and economic texts) non-translated into Turkish, but clearly provable that has a certain effect in a literally way on modern Turkish literature, and originally Turkish texts clearly affected by Anglo-Saxon literature. In the result of our study we are aware that the western resources of modern Turkish literature until end of the 19th century are not uniform and homogenous, but can be meaningfully differentiated. The western source of modern Turkish literature is not French literature alone. But it is also Anglo-Saxon literature that has genuine and specific effects on it. For that matter, we also discuss a certain comparison between Anglo-Saxon and French literatures to some content as a secondary matter in our study. In this dissertation, we accept all English literary or literary-related texts from different Anglo-Saxon originated countries like England, Scotland, Ireland, Wales, USA and Australia as the texts from Anglo-Saxon literature. In this study, based upon five different kind of bibliographies we prepared, we discuss direct and indirect effects of English language and Anglo-Saxon literature on modern Turkish literature, the authors affected by it, and works, attitudes and view of points of translators talked about in the era.İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY İ YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI İİ ETİK BEYAN İİİ TEŞEKKÜR V ÖZET Vİ ABSTRACT Vİİİ İÇİNDEKİLER X TABLOLAR DİZİNİ Xİİ ŞEKİLLER DİZİNİ Xİİİ ÖNSÖZ XİV GİRİŞ 1 1. BÖLÜM: 19. YÜZYILDA TÜRKÇEDE ANGLOSAKSON EDEBİYATI VE İNGİLİZ DİLİ İLE İLGİLİ TELİF VE ÇEVİRİ ESERLER 32 1.1 GENEL DURUM 35 1.2 KİTAPLAR 51 1.3 KİTAP BÖLÜMLERİ 138 1.4 DERGİ VE GAZETE YAZILARI 161 1.5 ANGLOSAKSON EDEBİYATIYLA İLGİLİ ERMENİ HARFLİ TÜRKÇE ESERLER 438 1.6 ANGLOSAKSON EDEBİYATIYLA İLGİLİ YUNAN HARFLİ TÜRKÇE ESERLER 444 2. BÖLÜM: 19. YÜZYILDA TÜKÇEDE İNGİLİZ DİLİ VE ANGLOSAKSON EDEBİYATININ VARLIK VE ETKİLERİNİ GÖSTEREN DİĞER KAYNAKLAR 445 2.1 KİTAPHANELERİN FİHRİSTLERİ, ESAMİ-İ KÜTÜBLERİ VE KATALOGLARI: 446 2.2 ÖNSÖZLER: 458 2.3 ANGLOSAKSON ÜLKELERİNE YAPILAN SEYAHATLERLE İLGİLİ GEZİ YAZILARI, ANILAR VE MEKTUPLAR: 479 3. BÖLÜM: SINIFLANDIRMA 504 3.1 TÜRLERE GÖRE 507 3.1.1 Roman 508 3.1.2 Kısa Öykü 512 3.1.3 Şiir 517 3.1.4 Tiyatro Oyunu 523 3.1.5 Yaşamöyküsü / Özyaşamöyküsü 525 3.1.6 Mektup 529 3.1.7 Söylev 532 3.1.8 Gezi Yazısı 533 3.1.9 Günce / Anı 539 3.1.10 Özdeyiş / Anekdot 541 3.1.11 Deneme / Makale / Bilimsel Yayın 542 3.1.12 Eleştiri / Edebiyatı İncelemesi / Edebiyat Tarihi 545 3.1.13 Sözlük / Dilbilgisi 550 3.1.14 İlan / Haber 550 3.1.15 Halkbilimi 551 3.2 ORİJİNAL METİN YAZARLARINA/ŞAİRLERİNE GÖRE 552 3.2.1 Gazete-Dergi Yazılarının Yazarları/Şairleri 552 3.2.2 Kitapların ve Kitap Bölümlerinin Yazarları/Şairleri 568 3.3 ÇEVİRMENLERE GÖRE 577 3.3.1 Dergi-Gazete Yazılarının Çevirmenleri 577 3.3.2 Kitap-Kitap Bölümlerinin Çevirmenleri 584 4. BÖLÜM: EDEBİYAT ORTAMI: İNGİLİZ DİLİ VE ANGLOSAKSON EDEBİYATININ YENİ TÜRK EDEBİYATINA ETKİLERİ 592 4.1 NAMIK KEMAL VE JOHN LOCKE. 596 4.2 ALİ SUAVİ, ARTHUR LUMLEY DAVİDS VE DAVİD URQUHART 606 4.3 AHMET MİTHAT VE ANGLOSAKSON TİCARİ VE SOSYAL TERBİYESİ 611 4.4 ANGLOSAKSON AHLAKI, FRANSIZ AHLAKINA KARŞI 619 4.4.1 “Esmar-ı Matbuat - 2 - Anglosaksonlar ile Fransızlar - Terbiyenin Derece-i Tesiri", Ahmed Şuayb 625 4.4.2 "Fransız Ahlakıyla İngiliz Ahlakının Muvazene ve Mukabelesi", Kırkanbar 631 SONUÇ 639 KAYNAKÇA 645 1. YARARLANILAN KAYNAKLAR 645 2. DÖNEMİN MATBAA, YAYINEVİ VE KİTAPÇILARININ YAYIMLADIKLARI FİHRİST, KATALOG VE ESAMİ-İ KÜTÜPLERİ 654 DİZİN 656 EK 1. ORİJİNALLİK RAPORU 674 EK 2. ETİK KURUL MUAFİYET FORMU 676ÖZET AKKAYA, T. M. (2019). Tanzimat'tan 20. Yüzyıl Başına Kadar (1839 – 1900) Yeni Türk Edebiyatında İngiliz Dili ve İngilizce Edebiyatın Varlığı ve Etkileri, Doktora Tezi, Ankara. 19. yüzyıl Osmanlı modernleşmesi bağlamında Yeni Türk Edebiyatının batılı kaynaklarına yönelik olan bu karşılaştırmalı çalışma, “değerlendirme nesne”si Yeni Türk Edebiyatını, “karşılaştırma ölçütü” Anglosakson edebiyatıyla karşılaştırarak değerlendirmektedir. Bu karşılaştırmanın amacı, 20. yüzyılın başına kadar olan dönemde Türkçede Anglosakson edebiyatın varlığını nicel ve nitel olarak tespit etmek ve bu varlığın Yeni Türk Edebiyatının üzerindeki etkilerini değerlendirmektir. Bununla birlikte bu çalışma Anglosakson edebiyatının varlığını sadece çeviri ve uyarlama gibi yollarla doğrudan Türkçeye aktarılmış metinlerde değil, Türkçeye aktarılmamış ama edebi açıdan Yeni Türk Edebiyatı üzerinde etkisi olduğu gösterilebilen Anglosakson eserlerde (yalnız edebi değil, felsefi, siyasi ve ekonomik bazı metinlerde de) ve yine araştırma konumuz etkilenmenin açıkça görüldüğü telif Türkçe eserlerde de arayıp tespit etmiştir. Bu tespitlerin sonucunda 20. yüzyılın başına kadar olan bu erken yenileşme döneminde Yeni Türk Edebiyatının batılı kaynaklarının tek ve homojen olmadığı ve anlamlı bir şekilde farklılaştığı sonucuna varılmıştır. Yeni Türk Edebiyatının bu dönemdeki batılı kaynağı tek başına Fransız edebiyatı değildir. Anglosakson edebiyatının da özgül bir varlık ve etki alanı bulunmaktadır. Hata bu ayrımda Anglosakson edebiyatıyla Fransız edebiyatı arasındaki kimi belirgin farklar da çalışmamızın tali karşılaştırma konusu olmuştur. Çalışmamızda, başta İngiltere olmak üzere İrlanda, Galler, İskoçya ve Amerika Birleşik Devletleri gibi farklı ülkelerden bütün İngilizce edebi eserler ve çalışmalar Anglosakson edebiyatı olarak kabul edilmiştir. Bu çalışmada 1900 yılına kadar basılmış İngiliz Dili ve Anglosakson Edebiyatıyla ilgili kitap ve dergi/gazete yazısı türünden çeviri ya da telif eserlerin yer aldığı bibliyografyalar yer almakta; bu bibliyografyalara kayıtlı eserlerin yanında, Anglosakson edebiyatının etkisi ikincil kaynaklar üzerinde gösterilmekte; tüm bu eserler türlere, yazarlara ve çevirmenlere göre sınıflandırılmakta ve İngiliz Dili ve Anglosakson Edebiyatının söz konusu dönemde Türkçe edebiyat üzerindeki dolaysız ve dolaylı etkileri, bu etkilerin görüldüğü yazarlar ve bu yazarlarla çevirileriyle katkıda bulunan çevirmenlerin çalışma, tutum ve bakış açıları tartışılmaktadır