Üniversite Öğrencilerinde Besin Güvencesizliği ile Obezite Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

ABSTRACT Bor, H. Investigation of the Relationship between Obesity and Food Insecurity among University Students, Hacettepe University Institute of Health Sciences, Master of Science Thesis in Food Service Systems Program, Ankara, 2018. Food insecurity, which is defined as the inability to provide the necessary nutrients for a healthy life due to low socioeconomic level or famine, can cause obesity and other health problems. The aim of this study is to investigate the relationship between obesity and food insecurity among university students. The study was conducted on randomly sampled 420 volunteers aged between 18 and 25 years who were educated at the Faculties and Schools of Gümüşhane University between September 2016 and June 2017 and did not use a special diet due to chronic illness. A questionnaire including demographics, food consumption status, physical activity levels and the Household Food Insecurity Access Scale (HFIAS) were administered to the volunteers using face-to-face interview method. In addition, body mass indexes (BMI), waist/hip and waist/height ratios were calculated by taking anthropometric measurements of the individuals. According to the obtained results, 59,2% of the males and 54,5% of the females are food secure (p> 0,05). While the mean of BMI was respectively found as 23,5±3,5 kg/m2 and 24,4±2,6 kg/m2 in food secure and food insecure groups of males, it was respectively determined as 21,8±3,2 kg/m2 and 24,2±4,3 kg/m2 in food secure and food insecure groups of females. In males and females, food secure and food insecure participants were found to have mostly sedentary or mild active activity (respectively; %40,8, %40,8 and %64,9, %65,2) (p>0,05). In terms of daily energy and nutrient intake, there was no statistically significant difference among food secure and food insecure groups in males and females (p>0,05). In order to reduce and prevent food insecurity in university students, it has utmost importance to increase social state practices such as boarding dormitory, scholarship and nutrition assistance. In order to understand better the relationship between food insecurity and obesity in our country, it is required to do studies in larger populations. Key Words: Food insecurity, obesity, socioeconomic level, nutritional status.İÇİNDEKİLER ONAY SAYFASI iii YAYIMLAMA ve FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI iv ETİK BEYAN v TEŞEKKÜR vi ÖZET vii ABSTRACT viii İÇİNDEKİLER ix SİMGELER ve KISALTMALAR xii TABLOLAR xiv 1. GİRİŞ 16 1.1. Kuramsal Yaklaşımlar 16 1.2. Amaç ve Varsayımlar 18 2. GENEL BİLGİLER 19 2.1. Besin Güvencesizliği 19 2.1.1. Besin Güvencesizliğinin Ölçümü 21 2.1.2. Besin Güvencesizliğinin Düzeyleri 22 2.1.3. Besin Güvencesizliğinin Önemi 23 2.1.4. Besin Güvencesizliği ve Kronik Hastalıklar 23 2.2. Besin Güvencesizliği ve Obezite 28 2.2.1. Obezite Tanımı, Prevelansı ve Etiyolojisi 28 2.2.2. Obezite ve Beslenme İlişkisi 39 2.2.3. Besin Güvencesizliği ile Obezite Arasındaki İlişki 34 3. BİREYLER VE YÖNTEM 39 3.1. Araştırma Yeri, Zamanı ve Örneklem Seçimi 44 3.2. Araştırmanın Genel Planı 44 3.3. Verilerin Toplanması Değerlendirilmesi 45 3.3.1. Anket Formu ve Verilerin Toplanması 45 3.3.2. Demografik Bilgilerin Sorgulanması 45 3.3.3. Beslenme Alışkanlıklarının Sorgulanması 45 3.3.4. Antropometrik Ölçümlerin Yapılması 46 3.3.5. Fiziksel Aktivite Durumunun Saptanması 48 3.3.6. Besin Tüketim Sıklığının Alınması 48 3.3.7. 24 Saatlik Besin Tüketim Kaydının Alınması 49 3.3.8. HFIAS Anketinin Uygulanması 49 3.3.9. HFIAS Anketinin Geçerlik ve Güvenirlik Analizi 50 3.4. Verilerin İstatistiksel Olarak Değerlendirilmesi 53 4. BULGULAR 54 4.1. Bireylerin Cinsiyete Göre Besin Güvencesizliği Durumu ve Demografik Özellikleri 54 4.2. Bireylerin Beslenme Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi 59 4.3. Bireylerin Besin Güvencesi Durumlarına Göre Antropometrik Ölçümlerinin Değerlendirilmesi 63 4.4. Bireylerin Besin Güvencesi Durumlarına Göre Fiziksel Aktivite Düzeylerinin Değerlendirilmesi 68 4.5. Bireylerin Besin Güvencesine Göre Beslenme Durumlarının Değerlendirilmesi 71 4.5.1. Erkek Bireylerin Besin Tüketim Sıklıklarının Değerlendirilmesi 71 4.5.2. Kadın Bireylerin Besin Tüketim Sıklıklarının Değerlendirilmesi 119 4.5.3. Bireylerin Besin Güvencesi Durumlarına Göre Besin Tüketim Kayıtlarının Değerlendirilmesi 167 5. TARTIŞMA 172 5.1. Bireylerin Demografik Özelliklerine Göre Besin Güvencesizliği Durumunun Değerlendirilmesi 172 5.2. Bireylerin Besin Güvencesi Durumlarına Göre Beslenme Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi 174 5.3. Bireylerin Besin Güvencesi Durumlarına Göre Antropometrik Ölçümlerinin Değerlendirilmesi 177 5.4. Bireylerin Besin Güvencesi Durumlarına Göre Fiziksel Aktivite Düzeylerinin Değerlendirilmesi 179 5.5. Bireylerin Besin Güvencesine Göre Beslenme Durumlarının Değerlendirilmesi 179 5.5.1. Bireylerin Besin Tüketim Sıklıklarının Değerlendirilmesi 179 5.5.2. Bireylerin Besin Güvencesi Durumlarına Göre Besin Tüketim Kayıtlarının Değerlendirilmesi 186 6. SONUÇLAR 193 7. ÖNERİLER 203 8. KAYNAKLAR 205 9. EKLER EK-1: Etik Kurul Onayı EK-2: Üniversite Rektörlüğünün İzni EK-3: Araştırma Amaçlı Çalışma İçin Aydınlatılmış Onam Formu EK-4: Araştırmada Kullanılan Anket Formu 10. ÖZGEÇMİŞÖZET Bor, H. Üniversite Öğrencilerinde Besin Güvencesizliği ile Obezite Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Toplu Beslenme Sistemleri Programı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2018. Sosyoekonomik düzey düşüklüğü veya kıtlık gibi nedenlerle sağlıklı bir yaşam için gerekli besinlerin temin edilememesi olarak tanımlanan besin güvencesizliği, obezite ve diğer sağlık problemlerinin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Bu çalışmanın amacı, üniversite öğrencilerinde besin güvencesizliği ve obezite arasındaki ilişkiyi incelemektir. Çalışma rastgele örnekleme yöntemi ile Eylül 2016-Haziran 2017 tarihleri arasında Gümüşhane Üniversitesi bünyesindeki Fakülte ve Yüksekokul’larda eğitim gören, kronik bir hastalık nedeniyle özel bir diyet uygulamayan, 18-25 yaş aralığındaki 420 gönüllü üzerinde yapılmıştır. Gönüllülere demografik özelliklerini, besin tüketim durumlarını, fiziksel aktivite düzeylerini ve Hanehalkı Besin Güvencesizliği Erişim Ölçeği’ni (HFIAS) içeren bir anket yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır. Ayrıca, bireylerin antropometrik ölçümleri alınarak beden kütle indeksleri (BKİ), bel/kalça ve bel/boy oranları hesaplanmıştır. Elde edilen sonuçlara göre erkeklerin %59,2’si, kadınların ise %54,5’i besin güvencelidir (p>0,05). BKİ ortalaması erkeklerde besin güvenceli ve besin güvencesiz grupta sırasıyla 23,5±3,5 kg/m2 ve 24,4±2,6 kg/m2 olarak bulunurken (p>0,05), kadınlarda sırasıyla 21,8±3,2 kg/m2 ve 24,2±4,3 kg/m2 olarak saptanmıştır (p0,05). Erkek ve kadınlarda besin güvenceli ve besin güvencesiz gruplar arasında günlük aldıkları enerji ve besin öğeleri bakımından istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıştır (p>0,05). Üniversite öğrencilerinde besin güvencesizliğinin azaltılması ve engellenmesi için yatılı yurt, burs ve beslenme yardımı gibi sosyal devlet uygulamalarının artırılması büyük önem arz etmektedir. Ülkemizde besin güvencesizliği ve obezite arasındaki ilişkinin nedenleriyle beraber daha iyi anlaşılabilmesi için daha geniş popülasyonlarda çalışmalar yapılması gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Besin güvencesizliği, obezite, sosyoekonomik düzey, beslenme durumu