Ergenler ve Beliren Yetişkinlerde Sosyal Değer Yöneliminin Gelişimsel, Sosyal-Bilişsel ve Bağlamsal bir Model Çerçevesinde İncelenmesi

The main purpose of this study was to assess the factors that play a role in the development of social value orientation (SVO) and to examine the effects of SVO on various types of social behaviors in middle adolescence and emerging adulthood. A basic assumption was that SVO would vary correspondingly with culture, socialization and social-cognitive skills over the life course. Accordingly, the roles of (1) self-construct and SES, (2) intergenerational transmission and parental practices, and (3) self-regulation in SVO were evaluated. The sample consisted of randomly selected 218 adolescents (ages 14-15; grades 8 and 9) and 219 emerging adults (ages 19-25; undergraduates) and both their parents in a metropolitan area of the Ankara, Turkey (N = 437 triads). The results on SVO and social behavior revealed that prosocial SVO increased with age. While both adolescents and emerging adults with a prosocial orientation reported engaging in less public and hypercompetitive social behaviors, the increase in altruistic behavior and the decrease in competition for personal development were only associated with prosocial SVO of emerging adults. The antecedents of SVO results indicated that prosociality was positively correlated with relational-interdependent self-construal and lower perceptions of social status. Moreover, increased perceived parental autonomy support and internal regulation were positively associated with prosocial SVO. The results of the similarity between parents’ and adolescents/emerging adults’ SVO obtained by using both variable- and couple-centered approaches suggested more similarity between emerging adults and parents than adolescents and parents, and the autonomy support contributed to this similarity. ‘Zeitgeist’ had no significant effect on SVO of youths. However, when parents reported a high autonomy support, young people with high relatedness reported more prosocial preferences. Internal regulation partially mediated the relationship between parental autonomy support and adolescent/emerging adult’s prosocial preferences. In general, the results provided evidence that SVO had a significant effect on various types of social behavior and that the development of SVO was not independent from the environment, including changes in socio-cultural structure.KABUL ve ONAY i BİLDİRİM ii YAYIMLAMA ve FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI iii ETİK BEYAN iv ADAMA v TEŞEKKÜR vi ÖZET viii ABSTRACT x İÇİNDEKİLER xii TABLOLAR DİZİNİ xvi ŞEKİLLER DİZİNİ xix EKLER DİZİNİ xx ÖNSÖZ xxii BÖLÜM 1 1 GİRİŞ 1 1.1. Sosyal Değer Yönelimi 3 1.2. Sosyal Değer Yönelimi ve Sosyal Davranış İlişkisi 19 1.3. Sosyal Değer Yönelimine İlişkin Gelişimsel Kuramsal Çerçeve 22 1.4. Araştırmanın Amacı ve Hipotezleri 50 BÖLÜM 2 54 YÖNTEM 54 2.1. Örneklem 54 2.2. Veri Toplama Araçları 57 2.3. İşlem 69 2.4. Analiz Yöntemi 70 BÖLÜM 3 73 BULGULAR 73 3.1. Verilerin Uygunluğunun Sınanması 73 3.2. Araştırma Değişkenleri ile İlgili Betimsel ve Karşılaştırmalı Analizler 75 3.3. Araştırma Değişkenleri Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi 85 3.4. Araştırma Hipotezlerinin Sınanmasına Yönelik Analizler 90 BÖLÜM 4 121 TARTIŞMA 121 4.1. Araştırma Değişkenleri ile İlgili Betimsel Analizlere ve Değişkenler Arasındaki İlişkilere ait Sonuçların Tartışılması 123 4.2. Araştırma Hipotezlerinin Sınanmasına Yönelik Analizlerin Sonuçlarının Tartışılması 134 4.3. Araştırmanın Bilimsel Birikim ve Uygulamaya Katkısı 161 4.4. Sınırlılıklar ve Öneriler 163 4.5. Sonuç 168 KAYNAKÇA 172 EKLER 212 ÖZGEÇMİŞ 250Araştırmanın temel amacı, sosyal değer yöneliminin, orta ergenlik ve beliren yetişkinlik dönemlerinde farklı türden sosyal davranışlar üzerindeki etkilerini ve gelişiminde rol oynayan etmenleri saptamaktır. Sosyal değer yöneliminin yaşam akışı boyunca içinde yaşanılan kültürün, sosyalleştirme girişimlerinin ve sosyal-bilişsel becerilerin gelişimine paralel olarak değişim göstereceği varsayımından yola çıkılarak, (1) benlik kurguları ve SED, (2) kuşaklar arası aktarım ve ana-baba uygulamaları ve (3) kendini düzenlemenin rolleri değerlendirilmiştir. Araştırmanın örneklemini, ortaokul ve liselerde (8. ve 9. Sınıflar) okuyan ergenler (n = 218; 14-15 yaş) ve üniversitede okuyan beliren yetişkinler (n = 219; 19-25 yaş) olmak üzere 437 genç ve bu gençlerin anne-babaları oluşturmuştur. Sosyal değer yönelimi ve sosyal davranışlarla ilgili sonuçlar, olumlu sosyalliğin yaşla arttığını göstermiştir. Olumlu sosyal değer yönelimine sahip ergen ve beliren yetişkinlerin daha az kamusal olumlu sosyal ve kazanma amaçlı rekabet davranışları sergiledikleri gözlenirken özgeci davranışların artması ve kişisel gelişim amaçlı rekabetin azalması beliren yetişkinlerin olumlu sosyal değer yönelimleriyle ilişkilidir. Sosyal değer yöneliminin öncülleriyle ilgili olarak, olumlu sosyal değer yöneliminin, ‘ilişkililik’ benlik kurgusu ve aileyi düşük gelir düzeyinde algılama ile olumlu yönde ilişkili olduğu gözlenmiştir. Ayrıca, algılanan özerklik desteği ve içsel kendini düzenlemenin artması, gencin sosyal değer yöneliminin daha olumlu olmasıyla ilişkilidir. Sosyal değer yöneliminin anne/baba-genç arasında gösterdiği benzerlikle ilgili hem değişken- hem de çift merkezli- yaklaşımlar kullanılarak elde edilen sonuçlar, benzerliğin beliren yetişkin ve babası arasında ergeninkine göre daha fazla olduğunu ve özerklik desteğinin bu benzerliğe katkı sağladığını göstermiştir. ‘Zamanın ruhu’ olgusunun gençlerin sosyal değer yönelimlerine katkısı anlamlı değildir. Bununla birlikte, ana babaları yüksek özerklik desteği bildirdiklerinde, ilişkiselliği yüksek olan gençler daha fazla olumlu sosyal tercih yapmaktadır. Özerklik desteği, kısmen gencin içsel motivasyonla hareket etmesine ve daha fazla olumlu sosyal tercih yapmasına katkı sağlamaktadır. Genel olarak bulgular, sosyal değer yöneliminin farklı sosyal davranışlar üzerindeki rolüne ve gelişiminin sosyokültürel yapıdaki değişimler dahil olmak üzere çevreden bağımsız olmadığına kanıt oluşturmuştur