RAM 75

De voorliggende inventarisatie is uitgevoerd in het kader van het speerpuntprogramma ‘essen’ van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB). Dit programma richt zich op het onderzoek en een betere bescherming van essen – de oude akkercomplexen van de zandgronden in pleistoceen Nederland. Essen (enken, engen) zijn karakteristieke en identiteitsbepalende elementen van het historische cultuurlandschap in pleistoceen Nederland. Veel essen zijn bovendien rijk aan relatief gave en waardevolle archeologische resten. De hoge archeologische waarde is een combinatie van het feit dat de terreinen onder de essen van oudsher gunstige bewoningslocaties vormden, gecombineerd met de beschermende werking van het dikke pakket cultuurgrond (het esdek of plaggendek) dat in de loop der eeuwen ontstond als gevolg van plaggenbemesting. De ROB streeft ernaar om, in samenwerking met anderen, de meest gave en wetenschappelijk belangrijkste essen te beschermen. Om die per regio te kunnen selecteren worden onderzoeksgegevens bijeen gebracht en vindt selectief veldonderzoek plaats. Selectie vereist kennis van de archeologische karakteristieken van de essen in de verschillende delen van de Nederlandse zandgronden. Vele factoren, zowel landschappelijke als culturele, blijken bepalend te zijn voor de grote diversiteit aan bewoningstrajecten en bewoningspatronen. Om hiervan een gedetailleerd beeld te krijgen is grootschalig regionaal onderzoek nodig. In Noord- en Zuid-Nederland is dergelijk onderzoek al op verschillende plaatsen uitgevoerd. In Oost-Nederland zijn de Colmschater Enk (gem. Deventer) en de Ooyerhoek bij Zutphen2 de enige escomplexen die min of meer vlakdekkend zijn onderzocht; daarom zijn deze gebieden voor het Essenprogramma van wezenlijk belang. In beide gevallen gaat het om grote en gunstig gelegen essen die sinds de prehistorie intensief zijn bewoond. Het belangrijkste doel van het project waarvan in dit rapport verslag wordt gedaan was het samenstellen van een catalogus van al het onderzoek dat in het verleden in Colmschate is uitgevoerd en dat nog slechts ten dele, en verspreid, is gepubliceerd. In verband daarmee zijn ook verspreidingskaarten gemaakt. De inventarisatie zal als basis dienen voor een analyse van de bewoningsdynamiek in de regio Colmschate. In dit rapport zal daartoe een aanzet worden gemaakt. Het is op voorhand duidelijk dat Colmschate niet model kan staan voor alle essen in Oost-Nederland. Hoogstens mag er een zekere voorspellende waarde aan worden toegekend voor de grote, in de nabijheid van beken en rivieren gelegen essen, die in het speerpuntprogramma Essen als ‘categorie A-terreinen’ zijn bestempeld. Dergelijke archeologisch zeer rijke terreinen zijn als microregionale bewoningskernen te interpreteren