Een archeologische begeleiding

Het Waterschap Vallei en Veluwe heeft opdracht gegeven tot het uitvoeren van de werkzaamheden ten behoeve van het dijkversterkingproject Veiligheid Zuidelijke Randmeren. Tussen Bunschoten-Spakenburg en de Nijkerkersluis is over een lengte van circa 3 km de dijk buitendijks door middel van aanberming versterkt (kaart 1). De werkzaamheden zijn uitgevoerd door de combinatie GMB Civiel - Oldenkamp. Ten behoeve van de dijkversterking is aan de waterzijde de voet van de dijk ontgraven voorafgaand aan het aanbrengen van waterbouwsteen. Mogelijke archeologische resten die tegen de oever en de dijk aan liggen konden hierbij in het geding raken. Daarnaast is de dijk per schip benaderd vanaf het water (Nijkerkernauw). Gezien het ondiepe water nabij de dijk zijn hiertoe tijdelijke vaargeulen voor de werkschepen aangelegd, waarbij mogelijk archeologische resten in het geding konden raken. Parallel aan de dijk is een tijdelijke werkgeul met een breedte van circa 6 meter gerealiseerd. Daarnaast zijn binnen de gemeente Bunschoten drie tijdelijke aanvoergeulen dwars op de dijk gegraven met een breedte van circa 10 meter. Deze geulen sloten aan op de bestaande vaargeul, waardoor vaartuigen met aan te voeren materialen de dijk beter konden benaderen. Voor het verkrijgen van voldoende diepgang voor de vaartuigen is de waterbodem maximaal 60 cm uitgegraven tot circa 120 cm onder het wateroppervlak (oftewel -1,6 m NAP). In het kader van de werkzaamheden is een Inventariserend Veldonderzoek (IVO) Opwater uitgevoerd door middel van side scan sonar. Bij dit onderzoek zijn binnen het plangebied op het grondgebied van de gemeente Bunschoten vier sonarcontacten waargenomen waaraan een archeologische verwachting werd toegekend: twee binnen het plangebied voor de aanberming (contacten 65 en 66) en twee binnen het plangebied voor de aanleg van de tijdelijke vaargeulen (contacten 62 en 63). Het ging hierbij om wrakresten waarvan niet op voorhand kon worden gezegd of deze van recente datum waren. Omdat het met gangbare geofysische methoden voor waterbodemonderzoek, zoals side scan sonar en multibeam, geen volledig afgedekte wrakken kunnen worden opgespoord is de kans op het aantreffen van een scheeps- of vliegtuigwrak daarmee nooit volledig uit te sluiten. Om het restrisico op het aantreffen van een scheeps- of vliegtuigwrak verder te verkleinen, heeft de gemeente Bunschoten ervoor gekozen ook een magnetometeronderzoek uit te laten voeren. Hierbij zijn binnen het plangebied enkele clusters magnetische anomalieën geïdentificeerd die niet (volledig) kon worden verklaard door boven de waterlijn uitstekende metalen palen. Vanwege de aard van magnetometerdata konden geen uitspraken worden gedaan over de exacte massa of diepteligging van de ijzerhoudende objecten die de anomalieën veroorzaakten, noch over de vorm of omvang of het al dan niet archeologische karakter ervan. Daarom heeft de gemeente Bunschoten gekozen voor een Archeologische Begeleiding van het werk. Hiervoor zijn Programma’s van Eisen opgesteld. Op basis van de resultaten van het vooronderzoek zijn een aantal locaties geselecteerd voor actieve begeleiding. De rest van het werk is passief begeleid. Doel van de Archeologische Begeleiding was enerzijds het veiligstellen van archeologische resten die worden aangetroffen tijdens de uitvoering van het werk en die niet aan het licht zijn gekomen tijdens het vooronderzoek, en anderzijds het toetsen en aanvullen van het gespecificeerd verwachtingsmodel. Voor het plangebied gold een verwachting op het aantreffen van wrakken of wrakresten van schepen uit de Late Middeleeuwen of de Nieuwe tijd en vliegtuigen uit de Tweede Wereldoorlog. Dit rapport heeft alleen betrekking op de resultaten van de passieve archeologische begeleiding (inclusief visuele inspecties) ter hoogte van en in het kader van de te realiseren aanberming in opdracht van het Waterschap Vallei en Veluwe (Vestigia projectnummer V15-3002). De resultaten van de actieve Archeologische Begeleiding ter hoogte van en in het kader van zowel de aanberming als de te graven tijdelijke vaargeulen, alsmede de passieve begeleiding van de te graven vaargeulen in opdracht van de combinatie GMB Civiel – Oldenkamp / C.M. Baars & Zn (Vestigia projectnummer V15-3086) zijn vervat in rapport V1324. Bij de visuele inspectie van sonarcontacten 65 en 66 in het kader van de archeologische begeleiding en voorafgaand aan de werkzaamheden, is hout aangetroffen ter hoogte van sonarcontact 65. Naar aanleiding van de resultaten van de visuele inspectie is ter hoogte van sonarcontact 65 een Inventariserend Veldonderzoek Onderwater – Verkennende fase uitgevoerd. Hierbij is vastgesteld dat het hout losse balken van een middelzwaar vissersschip of vrachtschip betrof, dat gelet op de gebruikte verbindingen en de ijzeren beplating eind negentiende of eerste helft twintigste eeuw kan zijn gebouwd. Het gegeven dat in de directe omgeving van de balken diverse zwartgeblakerde stenen zijn aangetroffen, is uitgelegd als mogelijke aanwijzing voor het verbranden van een vaartuig. Het is niet ondenkbaar dat op deze locatie een oud (vissers)schip is afgedankt en verbrand. De resten zijn geborgen, gedocumenteerd en gedeselecteerd en de locatie is vrijgegeven voor de voorgenomen werkzaamheden. Verder zijn bij de archeologische begeleiding geen archeologische resten aangetroffen. De resultaten van de archeologische begeleiding hebben niet geleid tot verdere vervolgstappen in het kader van de Archeologische Monumentenzorg (AMZ)