Kelder, camer en koetshuis. MOL01: archeologische begeleiding in de Molenstraat (Utrecht)

Op het terrein van de Stichting Studenten Huisvesting Utrecht aan de Molenstraat 1-3 in Utrecht werd in de zomer van 2015 een klein schoolgebouw gesloopt en vervolgens een kantoorpand gebouwd. Tijdens de sloopwerkzaamheden werden in de voormalige kruipruimte van het schoolgebouw enkele archeologische sporen zichtbaar, waaronder een middeleeuwse fundering. Er werd besloten tot het uitvoeren van een archeologische begeleiding door archeologen van de afdeling Erfgoed gemeente Utrecht van de daarop volgende bodemverstorende werkzaamheden. Het plangebied, dat op de gemeentelijke Archeologische Waardenkaart ligt in een zone met een hoge archeologische waarde, is gesitueerd in de noordoosthoek van de binnenstad en bevindt zich direct ten noorden van het terrein van het dertiende-eeuwse Wittevrouwenklooster. Deze noordoosthoek van de stad heeft tot ver in de late middeleeuwen een landelijk karakter behouden en werd door stadsboeren gebruikt voor het weiden van vee en het verbouwen van gewassen. Vermoedelijk ging dit gebruik door tot in de veertiende eeuw, waarna ook dit gebied langzaamaan werd bebouwd. Er werd voor het huidige plangebied rekening gehouden met het aantreffen van bewoningssporen vanaf de late middeleeuwen. Als gevolg van de geringe ontgravingsdiepte is de natuurlijke bodemopbouw nauwelijks in beeld gekomen tijdens de archeologische begeleiding. Op een diepte van bijna 1,3 m onder maaiveld kon de bovenkant van een zavelpakket worden waargenomen, dat waarschijnlijk als bovenste oeverafzetting moet worden geïnterpreteerd. Daarboven bevonden zich twee zavellagen met archeologisch vondstmateriaal, die waarschijnlijk als laatmiddeleeuwse ophogingslagen geïnterpreteerd moeten worden. De vondst van een beerput maakt aannemelijk dat op het perceel Plompetorengracht 13, gelegen op de hoek van de Molenstraat en de gracht, in de veertiende eeuw een huis werd gebouwd, waarover echter niets bekend is. Aan het einde van de veertiende eeuw, en vermoedelijk kort na het graven van de Plompentorengracht in de jaren 1391-1393, verrees er op dit hoekperceel vervolgens een L-vormig huis. In het huidige plangebied, direct ten oosten hiervan, werden funderingen en een kelder van een tweede L-vormig huis uit de late veertiende eeuw aangetroffen. Dit huis werd gelijktijdig met het hoekpand opgetrokken en ze deelden een gevel, die over de oudere beerput heen gebouwd werd. Het pand op het perceel langs de Molenstraat had een langsvleugel parallel aan de straat en een onderkelderde achtervleugel haaks daarop. Mogelijk heeft in de hoek van het L-vormige gebouw een traptoren bestaan. Als gevolg van de reformatie kwamen de goederen van het Wittevrouwenklooster in beheer van de Utrechtse ridderschap, waarna de bouwactiviteiten in de noordoosthoek van de stad sterk toenamen. Ten oosten van het veertiende-eeuwse huis langs de Molenstraat werd, (vermoedelijk) in de late zestiende eeuw, een rechthoekig huis gebouwd, dat was voorzien van een beerput. In de zeventiende eeuw verrees ten oosten hiervan een klein pand en werd het zestiende-eeuwse huis voorzien van een nieuwe beerput. Vermoedelijk in de zeventiende eeuw werd de kelder in de achtervleugel van het veertiende-eeuwse huis door middel van een muur in tweeën verdeeld en werd er een nieuwe keldertrap aangebracht. Uit de vondst van een loden pompbuis blijkt dat er zich onder de keldervloer een waterput moet bevinden, die echter niet in beeld is gekomen. Aan de zuidzijde van de Molenstraat verrezen in de eerste helft van de zeventiende eeuw enkele geschakelde ‘cameren’, die zich in de negentiende eeuw ontwikkelden tot grotere en meer individuele huizen. In de noordoosthoek van het huidige onderzoeksterrein werden diverse overblijfselen van de meest westelijke van deze ‘cameren’ (Molenstraat 5) aangetroffen. Tegen het einde van de negentiende eeuw werden het middeleeuwse huis langs de Molenstraat en de westzijde van het zestiende-eeuwse huis ten oosten daarvan gesloopt om plaats te maken voor de bouw van een koetshuis met stallen, dat in gebruik werd genomen door de bewoners van Plompetorengracht 11. Kort daarna werd het zeventiende-eeuwse huis langs de Molenstraat gesloopt, vermoedelijk om een verbinding te creëren tussen het achterterrein van Plompetorengracht 11 en de Molenstraat. Het koetshuis en waarschijnlijk eveneens de ‘camer’ van Molenstraat 5 werden in 1936 gesloopt om de bouw van de kleine school mogelijk te maken. Op de plek van deze school is in 2015 het nieuwe kantoorpand van de SSH Utrecht verrezen. Alle archeologische sporen dieper dan 1 m onder maaiveld zijn in situ bewaard gebleven onder dit nieuwe pand