Archeologische begeleiding

Op 14 mei 2009 verleende de gemeente Gilze en Rijen aan BILAN opdracht voor een archeologische begeleiding voor het plangebied Kerkstraat te Gilze in de gemeente Gilze en Rijen (provincie Noord Brabant). De aanleiding voor het onderzoek was de voorgenomen herinrichting in het plangebied. In het onderzoeksgebied werden zeven paalkuilen, twee muurfunderingen en 55 graven aangetroffen. De paalsporen, zonder structureel verband, werden onder de graven aangetroffen en zijn bewoningssporen uit de tiende – twaalfde eeuw. Het is ook mogelijk dat de sporen niet onderdeel zijn van een boerderij of bijgebouw uit de volle middeleeuwen, maar dat ze behoren bij een houten kerkje, de voorloper van de huidige kerk die direct ten oosten van het onderzoeksgebied staat. Het lijkt erop dat na 1250 de bewoning uit het onderzoeksgebied verdwijnt en dat het kerkterrein in gebruik genomen wordt als kerkhof. In het onderzoeksgebied zijn 55 graven en een knekelgraf aangetroffen. Op basis van koolstofdatering en oversnijdingen met funderingsresten is het onderzochte deel van de begraafplaats onderverdeeld in twee fasen: de dertiende – vijftiende eeuw (19 graven) en de vijftiende – negentiende eeuw (zes graven). Het onderscheid tussen deze twee fasen is tot stand gekomen omdat een aantal graven werden oversneden door de fundering van een kerktoren uit de vijftiende eeuw. Hierover is in historische bronnen niets bekend en deze kerktoren is de eerste aanwijzing voor een kerk in Gilze die ouder is dan in latere schriftelijke bronnen wordt genoemd. In 1235 wordt de kerk voor het eerst genoemd. Uit 1508 is een schepenakte aangetroffen waarin sprake is van een altaar in het zuidkoor van de kerk van Gilze. Hieruit mag afgeleid worden dat de kerk een kruiskerk was. Tenslotte is uit een schriftelijke bron gebleken dat in 1584 de kerk in brand is gestoken door plunderende soldaten. Na de brand duurde het tot 1605, als gevolg van de onzekere tijden en het gebrek aan financiën, voordat de kerk werd herbouwd. In 1617 was met de opbouw van de noordelijke kruisarm het gehele herstelwerk voltooid. Tussen de vijftiende en zeventiende eeuw werd het kerkhof nog steeds gebruikt voor begravingen. In het noordelijke deel is namelijk een graf, direct onder het maaiveld, gedateerd tussen 1675 en 1942. Hieronder werden nog eens twee begravingsniveaus aangetroffen die ouder of gelijktijdig aan de zeventiende eeuw dateren. In het begin van de negentiende eeuw kwam vermoedelijk een einde aan het begraven op de onderzoekslocatie. Op het minuutplan uit het begin van de negentiende eeuw is ten zuiden van de kerk een kerkhof zichtbaar en de onderzoekslocatie zelf maakt deel uit van de openbare weg (Kerkstraat)