Eindrapportage archeologisch bureauonderzoek (4184.003 en 4594.002) Scheidingslaan 1 en Bosrandweg 20 te Wageningen

Gespecificeerde archeologische verwachting Uit de verzamelde aardwetenschappelijke gegevens blijkt dat het plangebied op de Stuwwal van Ede-Wageningen, waarbij de uiterst zuidoostelijke rand op een meest hooggelegen een stuwwalplateau ligt en het plangebied verder van zuidoost naar noordwest afloopt. Een afdekkende laag dekzand wordt binnen het plangebied niet verwacht. Door zijn gradiëntsituatie had het plangebied in principe al een gunstige ligging voor Jagers-Verzamelaars (Laat-Paleolithicum t/m Midden-Neolithicum) als tijdelijke nederzettingslocatie (jachtkampementen). Als woon- en verblijfplaats kozen de prehistorische bewoners namelijk vaak voor flanken van hoger liggende terreingedeelten in het landschap, bij voorkeur in de buurt van water. De hogere terreingedeelten waren bebost. Deze bossen hadden een functie als houtvoorziening voor de prehistorische mens en zijn lang intact gebleven. Ook voor Landbouwers had het plangebied een gunstige ligging. Er was voldoende areaal aan goed ontwaterde gronden aanwezig voor landbouw en de op de stuwwal verwachte moderpodzolgrond (holtpodzolgrond, wordt ook wel aangeduid als een bruine brosgrond) heeft een grote natuurlijke bodemvruchtbaarheid. Nog altijd speelde de aanwezigheid van water een grote rol in de keuze voor een bewoningslocatie, maar men ging ook gebruik maken van waterputten om in de waterbehoefte te voorzien. Een plaggendek wordt binnen het plangebied niet verwacht. In de directe omgeving van het plangebied zijn al diverse archeologische onderzoeken uitgevoerd. Tijdens deze onderzoeken zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen die met zekerheid duiden op de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen. In de Middeleeuwen verandert het bewoningspatroon. Bewoning concentreert zich in dorpen en bewoningsclusters. Rondom deze dorpen ligt het landbouwareaal dat zorgt voor de voedselvoorziening van de inwoners. In deze periode is een hoge ligging van het gebied niet meer bepalend voor het bewoningspatroon. De laatmiddeleeuwse nederzetting Wageningen ontwikkelde zich in westelijke richting en groeide in het huidige, lager gelegen gebied uit tot stad. Het plangebied ligt ten oosten van deze stad en behoorde waarschijnlijk tot het agrarische gebied. Vanaf de Middeleeuwen is het gebied op grote schaal ontgonnen, waarbij het kappen van het bos onder andere heeft geleid tot het ontstaan van heidevelden en stuifzandgebieden op de hogere gronden. Met de introductie van tabak als gewas werden deze gronden in de Nieuwe tijd intensief bemest en verploegd. Nadat de teelt van tabak aan belang inboette aan het einde van de 19e eeuw werden grote delen van het zandgebied beplant met (dennen)bos. Op historisch kaartmateriaal is te zien dat het plangebied aan het einde van de 19e eeuw in gebruik is als bos. Een plaggendek wordt binnen het plangebied dan ook niet verwacht. Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft het plangebied binnen de Noordoever-Rijn linie gelegen die door het Duitse leger was aangelegd, als verlenging van de Westwall om een eventuele vijand, opnieuw komend vanuit het zuiden, op te kunnen vangen. Er kunnen dan ook loopgraven en schuttersputjes binnen het plangebied worden verwacht. Na de oorlog werden dergelijke stellingen veelal deels opgevuld met achtergelaten oorlogsmateriaal, dat gezien werd als afvalresten. Bebouwing dat binnen het plangebied staat (Danone Research) dan wel heeft gestaan (voormalig Pieter Pauw ziekenhuis) is vooral in de tweede helft van de 20e eeuw aangelegd. Binnen het plangebied zijn reeds archeologische waarnemingen gegaan. Het gaat om een tweetal ophogingen en betreffen grafheuvels, binnen het zuidwestelijke deel van de zuidelijke helft van het plangebied (nabij de kleine vijver/waterpartij) en in het meest westelijke deel van de noordelijke helft van het plangebied. Ook is er nog binnen dan wel direct langs de zuidoostgrens van de zuidelijke helft van het plangebied, op een zandpad een vuursteenafslag uit het Midden-Paleolithicum aangetroffen. Voor een groot deel van de zuidelijke helft van het plangebied, zijnde de locaties van het voormalig Pieter Pauw ziekenhuis en omliggende terreindelen, is reeds een archeologisch vooronderzoek uitgevoerd (bureau- en booronderzoek). Omdat de gezette boringen erop duiden dat er recente verstoringen hebben plaatsgevonden en er geen indicatoren zijn aangetroffen die wijzen op de aanwezigheid van een archeologische vindplaats, is geadviseerd voor dit terrein geen vervolgonderzoek te laten uitvoeren. Op basis van bovenstaande uitgangspunten is de kans op het voorkomen van resten hoog voor de perioden Laat-Paleolithicum t/m Midden-Neolithicum (Jagers-Verzamelaars) en zeer hoog voor de perioden Laat-Neolithicum t/m Romeinse tijd. Voor de perioden Middeleeuwen en Nieuwe tijd wordt de kans laag geacht, uitgezonderd voor Tweede Wereldoorlog archeologie. Uit de perioden (Laat-)Paleolithicum - Midden-Neolithicum (Jagers-Verzamelaars) kunnen in de archeologische laag vuur-steenstrooiïngen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen, mogelijke bewoningssporen van jachtkampementen en haardkuilen gevonden worden. Uit de perioden Laat-Neolithicum - Romeinse tijd (Land-bouwers) kunnen in de archeologische laag nederzettingssporen, grafvelden en/of rituele plaatsen gevonden worden. Archeologische resten worden in en/of direct onder de bouwvoor (eerste 30 cm) verwacht; in de top van de gestuwde afzettingen, waarin zich in het verleden een holtpodzolprofiel heeft gevormd. Archeologische sporen (uitgezonderd diepe paalsporen en waterputten) worden binnen 50 cm beneden het maaiveld verwacht. De eventueel aanwezige archeologische resten bestaan hoofdzakelijk uit aardewerk- en/of vuursteenstrooiïngen. Verwacht wordt dat organische resten en bot slecht zijn geconserveerd, vanwege de zeer diepe heersende grondwaterstanden. Resten behorend tot grafheuvels worden specifiek verwacht in het opgeworpen materiaal. Resten van vlakgraven worden verwacht in de top van de gestuwde afzettingen en is afhankelijk van diepte van de aanleg ervan. Uit de Tweede Wereldoorlog kunnen resten van militaria (afvalkuilen, persoonlijke uitrusting van soldaten e.d.) direct aan het maaiveld worden verwacht. Militaire structuren, in de vorm van bijvoorbeeld verbindingsloopgraven en schuttersputjes, zijn wellicht nog visueel waarneembaar. Advies Op basis van het gespecificeerde verwachtingsmodel uit het bureauonderzoek wordt geadviseerd om binnen het plangebied een aanvullend inventariserend veldonderzoek door middel van boringen en een visuele inspectie te laten uitvoeren. Ten aanzien van de zuidelijke helft van het plangebied, aan de Scheidingslaan 1, dient dit vervolgonderzoek alleen plaats te vinden buiten de begrenzing van het voormalig ziekenhuiscomplex waar al een archeologisch vooronderzoek is uitgevoerd (zie figuur 15). Voor de noordelijke helft van het plangebied, aan de Bosrandweg 20, geldt het advies voor vervolgonderzoek voor het gehele terrein. Ten aanzien van het aanvullend inventariserend veldonderzoek door middel van boringen wordt geadviseerd wordt om aan de hand van de Leidraad Inventariserend Veldonderzoek een verkennend/karterend booronderzoek met een boordichtheid van tenminste 10 boringen per hectare te laten uitvoeren. Hiermee is het onderzoek verkennend voor vuursteenvindplaatsen uit de steentijd en karterend voor nederzettingsresten uit de latere perioden. De boringen dienen gezet te worden met een Edelmanboor met een diameter van 15 cm. De boringen zijn uitgevoerd tot minimaal 25 cm in de C-horizont en het opgeboorde sediment dient te worden gezeefd over een zeef met een maaswijdte van 4 x 4 mm. Een visuele inspectie dient te worden uitgevoerd om daarmee in het bestaande reliëf geïsoleerde fenomenen te kunnen waarnemen die al dan niet kunnen duiden op de aanwezigheid van grafheuvels, dan wel van militaire structuren uit de Tweede Wereldoorlog. Er is al bekend dat er in het plangebied twee grafheuvels voorkomen binnen het zuidwestelijke deel van de zuidelijke helft van het plangebied (nabij de kleine vijver/waterpartij) en in het meest westelijke deel van de noordelijke helft van het plangebied. Deze grafheuvels zijn momenteel niet aangeduid als AMK-terrein, maar hebben over het algemeen wel een beschermde status. Geadviseerd wordt dan ook om ter plaatse van de twee bekende grafheuvels gaan bodemverstorende ingrepen te laten uitvoeren. Indien behoud in situ niet mogelijk is, dan dienen de twee grafheuvels onderzocht te worden door middel van een archeologische opgraving met een te specificeren onderzoeksmethode voor grafheuvels