Calling for the book's place in art's history

"O miejsce książki w historii sztuki" - to eliptyczne zdanie skrywa ideę, która połączyła historyków, historyków sztuki, filologów, kulturoznawców, archiwistów, bibliotekarzy, słowem wszystkich miłośników książki, doceniających nie tylko jej oczywiste walory poznawcze, ale również estetyczne. Zachwyt nad jej pięknem, chęć odczytania treści zapisanych w elementach nieczytalnych, dostrzeżenie i pragnienie docenienia roli jaką odgrywała w dziejach kultury i cywilizacji - to główne przesłanki, które legły u podstaw pomysłu o organizacji cyklu konferencji poświęconych sztuce książki. Choć inicjatywa wyszła z Krakowskiego Oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki, to chętnie przyłączyły się do niej Muzeum Narodowe w Krakowie, Krakowska Akademia Sztuk Pięknych, Biblioteka Jagiellońska (w pierwszej edycji) i Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego (w drugiej edycji). W czasie konferencji inaugurującej cykl, zorganizowanej 5-7 grudnia 2012 roku blisko pięćdziesięciu prelegentów z różnych ośrodków naukowych prezentowało swoje badania dotykając trzech głównych aspektów: książki jako dzieła sztuki, jako środka rozpowszechniania nowych motywów artystycznych i ikonograficznych oraz jako tekstualnego źródła idei i tematów w sztuce. Ale, jak udowodnili nasi autorzy, rola książki w historii sztuki jest znacznie większa. Może być ona także muzeum, galerią, podręcznikiem, przewodnikiem oraz przestrzenią, w której sztuka się staje. Tematyka obrad drugiej edycji, zorganizowanej 2-3 marca 2016 roku, skupiała się wokół dwóch zagadnień, które podsunęły dzieje i Polski, i książki. W 2016 roku bowiem mijała 1050. rocznica chrztu przyjętego przez Mieszka I oraz 500. rocznica powstania najstarszego w Polsce i w Europie ekslibrysu, będącego własnością biskupa wrocławskiego, Macieja Drzewickiego. W zamyśle pierwszy jubileusz miał skierować uwagę badaczy na wzajemne stosunki między Państwem i Kościołem, które znalazły odzwierciedlenie w sztuce książki, drugi zaś - na ekslibrysy, a więc te wszystkie drobne znaki graficzne, które nie tylko pozwalają ustalić proweniencję książki, a co za tym idzie odtworzyć historyczne zbiory i biblioteki, ale także same stanowią swoiste dzieła sztuki, dodając walory estetyczne kartom i okładkom, które zajmują. Zgromadzone w niniejszym tomie prace prowadzą nas zatem po średniowiecznych skryptoriach związanych z dworem bizantyńskim, ottońskim, andegaweńskim, po znamienitych pracowniach introligatorskich Krakowa, Poznania i Wilna, pozwalają wejść do skrzętnie skrywanych bibliotek klasztornych oraz poznać imponujące zbiory wybitnych dostojników kościelnych. Dzięki nim możemy zajrzeć do środka jezuickich katechizmów, ksiąg liturgicznych duchownych prawosławnych, żywotów świętych Kościoła wschodniego i zachodniego, a także prywatnych rękopiśmiennych modlitewników, świadczących o dużej religijności ich twórców i potrzebie łączenia odczuć estetycznych z modlitewnym skupieniem. Wabiące bogactwem barw miniatury lub wirtuozerią czarnej kreski drzeworyty odsłaniają przed czytelnikiem ukryte treści teologiczne i polityczne. Z kolei zaprezentowane tu ekslibrysy dowodzą nie tylko dbałości właścicieli o zbiory bibliofilskie i świadomości wartości zgromadzonej kolekcji, ale także dostrzegania w drobnych znakach własnościowych walorów artystycznych przynależnych dziełu sztuki