Историјска слика развоја раног гвозденог доба у српском Подунављу

The paper offers a historical survey of the development of Early Iron Age cultures in Danubian Serbia, its characteristics, relations with contemporary cultures of the Pannonian Plain, the Balkans, Carpathian Romania (Transylvania) and the Romanian Banat. It describes the genesis of individual cultures, their styles, typological features and interrelationships. Danubian Serbia is seen as a contact zone reflecting influences of the Central European Urnenfelder culture on the one hand, and those of the Gornea-Kalakača and the Bosut-Basarabi complex on the other. The latter’s penetration into the central Balkans south of the Sava and Danube rivers has been registered in the Morava valley, eastern Serbia north-western Bulgaria and as far south as northern Macedonia. The terminal Early Iron Age is marked by the occurrence of Scythian finds in the southern Banat, Bačka or around the confluence of the Sava and the Danube (e.g. Ritopek), and by representative finds of the Srem group in Srem and around the confluence of the Tisa and Danube rivers. The powerful penetration of Celtic tribes from Central Europe into the southern Pannonian Plain marked the end of the Early Iron Age.Hronološka granica između bronzanog i starijeg gvozdenog doba uočljiva je na nalazištima u srpskom Podunavlju, posebno u Sremu, južnom Banatu pa i u većem delu zapadne Rumunije, na prelazu II u I milenij pre n. e. To je teritorijalno jako rasprostranjena Belegiš II - Gava kultura koju prati veliki kompleks ostava Ha A1-A2 perioda i brojne nekropole i nalazišta sa crnoglačanom keramikom koja, naročito u finalnoj fazi, doživljava najviši domet (girland motivi, izuzetan kvalitet izrada posuda, maksimalno uglačana crna površina). Prestankom upotrebe ove vrste keremike započinje stvaranja novog, rasprostranjenog kulturnog kompleksa čija je keramika ukrašavana pečatnim motivima, spiralama i "S" motivima. Nalazi ove vrste su ređi na istočno-alpskom prostoru (u Sloveniji, istočnoj Austriji), a znatno češći na nalazištima u srpskom i rumunskom Podunavlju i severozapadnoj Bugarskoj. Nazvan je Bosut-Basarabi kompleks po dva dobro istražena nalazišta: Bosut višeslojno nalazište u istočnom Sremu i Basarabi - velika nekropola u Olteniji (Rumunija). Vremenski traje, uključujući njegovu ranu fazu (Kalakača-Gornea), od početka pa do sredine I milenija, kada na prostoru Vojvodine i neposredno uz Dunav na jugu dolazi do kratkotrajnog prodora skitskih plemena (nalazi iz okoline Vršca, sa nekropole kod Doroslova, iz okoline Beograda - Ritopek, nalazi sa područja Đerdapa kao što su ukrasi iz Barača). Nalazi koji se u literaturi pominju južno od Dunava (Zlotska pećina ili Atenica kod Čačka) mogli su da dospeju i kao predmeti trgovine između skitskih i paleobalkanskih plemena. Bez obzira što je prodor skitskih plemena kratko trajao, on je bio nesumnjivo presudan za dublje promene koje su dovele najpre do nestanka Bosut-Basarabi kompleksa, zatim do kratkotrajne pojave sremske grupe (koju između ostalih nalaza ilustruje i čuruška ostava) i prvog talasa prodora keltskih plemena iz srednje Evrope u južnu Panoniju i srpsko Podunavlje. Stabilizacija Kelta pripada nešto mlađem vremenu, početak III veka pre n. e., posle njihovog poraza kod Delfa 279. godine, kada se vraćaju na sever i u srpskom Podunavlju osnivaju brojna naselja. U antičkim izvorima oni su zabeleženi kao Skordisci, koji su u Sremu i južno od Dunava u severnoj Srbiji osnovali svoju državu