BİRİNCİ UMÛMÎ MÜFETTİŞLİK BÖLGESİ’NDE ASAYİŞSİZLİK VE ASAYİŞİ SAĞLAMA FAALİYETLERİ (1927-1952)

Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) ve Kurtuluş Savaşı’nın (1919- 1923) yarattığı şartlar Türkiye’de eşkıyalık faaliyetlerini artırmıştı. Cumhuriyet ilan edildiği zaman Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde üç-beş kişiden oluşan 80 kadar çete, asayişi bozmaktaydı. Savaş yıllarının yarattığı bu duruma ilaveten Doğu’da çıkan Şeyh Said isyanı (1925), Hoybun Cemiyetinin sürdürdüğü ayrılıkçı hareket ve 1930 Ağrı İsyanı Birinci Umûmî Müfettişlik Bölgesinde bulunan Diyarbekir, Elaziz, Urfa, Bitlis, Van, Hakkâri, Siirt ve Mardin gibi şehirlerde devlet otoritesine zarar verdi. 1920 ve 1930’lu yıllarda ülkede gerçekleşen siyasi ve adi şekavet vakalarının tamamına yakını Birinci Umûmî Müfettişlik bölgesinde gerçekleşmekteydi. Bölgede asayişi sağlamak için Birinci Umûmî Müfettişlik oluşturularak toplumsal düzen sağlanmaya çalışıldı. Fransa’nın (Suriye’nin) Türkiye’nin aleyhine gelişen cereyanları desteklemesi, İran ve İngiltere’nin (Irak’ın) sınır ihlallerini önlemede etkili önlemler almaması bu ülkelerle sınırı olan Birinci Umumi Müfettişlik bölgesindeki asayişsizliğin temel sebebi oldu. Ayrılıkçı Kürt hareketinin bölge halkını silahlandırması, kanun otoritesini tanımayıp hükûmete karşı gelen grupların oluşmasına sebep oldu. 1925-1935 yılları arasında müfettişlik bölgesinde yol kesmek, köy basmak, kaçakçılık, soygun ve gasp gibi asayişi bozucu vakalar oldukça fazladır. Bu vakalardan seçilen örneklerden yola çıkarak Birinci Umumi Müfettişlik Bölgesinde cereyan eden asayiş vakaları ve hükûmetlerin asayişi sağlama noktasında izlediği yol hakkında fikir sahibi olmak mümkündür