De institutionele toekomst van Brussel

Organisatie van meertalig onderwijs in het Gewest, ontplooiing van multiculturele activiteiten en coherent beheer van de gewest- en gemeenschapsbevoegdheden zijn voorbeelden van de vele beleidsmaatregelen die moeilijk kunnen worden genomen binnen het huidige Brusselse institutionele landschap. De – min of meer radicale – hervorming van dat landschap wordt dus regelmatig ter sprake gebracht. Brussels Studies wenst het debat over de institutionele toekomst van Brussel op gang te brengen op basis van een op grote schaal verspreid document dat vrij radicale oplossingen aanreikt: het Brussels Manifest (http://www.manifestobru.be). De auteurs van het Brussels Manifest reiken evenwel geen institutioneel model “sleutel op de deur” aan, maar ze staan voor een federaal bestel dat sterk op de gewesten steunt. Op 19 maart jongstleden werd hierover een colloquium gehouden, waarvan de handelingen dit nieuwe nummer van Brussels Studies vormen. Ze zijn naar gewoonte vertaald in drie talen. Nieuw is dat er langere teksten van bepaalde auteurs, die niet vertaald werden, bijgevoegd zijn. Alain Maskens, voorzitter van de vzw Manifesto en coauteur van het Manifest, treedt in dialoog met twee grondwetspecialisten: Nicolas Lagasse (FUSL) en Jeroen Van Nieuwenhove (KULeuven). Hugues Dumont (FUSL – coauteur van Brussels Studies nr. 10), eveneens een grondwetspecialist, trekt de conclusies uit die dialoog.In de dialoog botsen sterk uiteenlopende visies op de toekomst van het Gewest met elkaar. Alain Maskens, promotor van het Manifest, staat voor een doorgedreven regionalisme dat de gemeenschappen enkel nog bevoegdheden laat op het vlak van de culturele promotie van een taal, met uitsluiting van onderwijs, persoonsgebonden aangelegenheden en cultuur. Op de tweede plaats eist hij dat de grenzen van het Brussels Gewest worden herzien of dat er op zijn minst grote stappen met het oog op de oprichting van een stadsgemeenschap (cf. Brussels Studies nr. 11) worden gedaan. De ondertekenaars van het Manifest doen het zeer originele voorstel om het onderscheid tussen de grenzen van de deelgebieden en de grenzen van de taalgebieden ernstig te nemen. Een uitbreiding van het Brussels Gewest zou bijgevolg de eentaligheid van de gemeenten “zonder taalfaciliteiten” niet ter discussie stellen. Op de derde plaats wijst Alain Maskens op de chronische onderfinanciering van het Gewest en vraagt hij om het Gewest van die financiële wurggreep te bevrijden. Ten slotte roept hij op tot tweetalige kieslijsten voor het Brussels Gewest. Daartoe beveelt hij aan om een einde te maken aan de taalaanhorigheid van de kandidaten. Dan zouden tweetalige kieslijsten mogelijk worden, maar zouden de Vlaamse Brusselaars hun gewaarborgde vertegenwoordiging in het Brussels Parlement verliezen.Nicolas Lagasse neemt de doelstellingen van de auteurs van het Manifest – de organisatie van tweetalige en meertalige culturele activiteiten, tweetalig onderwijs en een performant werkgelegenheidsbeleid – onder de loep. Hij vraagt zich af of de voorgestelde oplossingen adequaat zijn. Na zijn onderzoek komt hij tot de slotsom dat die doelstellingen beter bereikt kunnen worden via een geleidelijke evolutie van de huidige structuur dan via de radicale hervormingen die in het Manifest worden voorgesteld. Hij vindt trouwens dat ze moeilijk geconcretiseerd kunnen worden. Hij is voorstander van de methode van opeenvolgende geleidelijke hervormingen op basis van wat reeds verworven is. Hij stelt zelfs voor om de bevoegdheden van de gemeenschappen uit te breiden door de grondwettelijke bepaling volgens welke ze hun acties tot hun taalgebied moeten beperken, te schrappen. Als men een einde wil maken aan de culturele verzuiling in België, dan moet iedereen kunnen investeren in biculturele activiteiten. Hij stelt zelfs voor om de SintKwintensakkoorden, die bevoegdheden van de Franse Gemeenschap aan de Franse Gemeenschapscommissie (Cocof) hadden overgedragen, te herzien. Volgens hem zou een herschikking van de gemeenschapsbevoegdheden en de afschaffing zonder meer van de Cocof de coördinatie en de coherentie van het beleid verbeteren.Jeroen Van Nieuwenhove wijst erop dat veel voorstellen in het Manifest vaag blijven. Bovendien zijn een aantal ervan onaanvaardbaar voor de Vlaamse politici, omdat ze in strijd zijn met de compromissen waarvoor ze hebben gestreden, of omdat ze haaks staan op hun visie op België en de betrekkingen tussen de deelgebieden. Volgens hem is het ondenkbaar om de grenzen van het Brussels Gewest te wijzigen, zodat het economisch hinterland van Brussel in het Gewest wordt geïntegreerd. In hun eisen hebben de Vlamingen steeds aangedrongen op eentaligheid op het grondgebied van de verschillende deelgebieden. Het idee om het gewestelijk grondgebied en het taalgebied van elkaar los te koppelen zou volgens Jeroen Van Nieuwenhove dan ook nooit goedgekeurd worden door de Vlaamse politici. De afschaffing van de gewaarborgde vertegenwoordiging van de Vlaamse Brusselaars zou volgens hem de banden met Vlaanderen, een van de laatste obstakels voor het separatisme, doorsnijden.Ten slotte stelt Hugues Dumont in zijn conclusies de vraag of de voorstellen in het Manifest in de praktijk haalbaar zijn. Ze staan haaks op het streven van de Franstalige politici om een sterke band tussen Brussel en Wallonië te behouden en zijn volledig in strijd met heel wat opvattingen van de Vlaamse politici. Een reeks fundamentele voorstellen lijken dan ook moeilijk realiseerbaar. Dat betekent volgens hem niet dat we fatalistisch moeten zijn. Hij wijst op vijf hervormingen die volgens hem een haalbare kaart zijn: de afschaffing van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en de overdracht van haar bevoegdheden aan het Brussels Gewest, de opheffing van het verbod voor de gemeenschappen om bi- of multiculturele activiteiten te subsidiëren, de overdracht aan het Brussels Gewest van de wetgevende bevoegdheid inzake biculturele aangelegenheden van regionaal of lokaal belang, de toewijzing aan het Gewest van de bevoegdheid om tweetalig onderwijs te organiseren en, tot slot, de afschaffing van de Cocof als gezagsniveau.De l’organisation d’un enseignement plurilingue au niveau régional au développement d’activités multiculturelles en passant par une gestion cohérente des compétences communautaires et régionales, nombreuses sont les politiques publiques qui trouvent difficilement place dans le cadre bruxellois actuel. Sa réforme – plus ou moins radicale – est donc régulièrement évoquée.Brussels Studies a choisi de se poser la question de l’avenir institutionnel de Bruxelles en partant d’un document largement diffusé et proposant des solutions plutôt radicales : le « Manifeste bruxellois » (http://www.manifestobru.be). Sans pour autant livrer de modèle institutionnel « clé sur porte », ses signataires préconisent le développement d’un fédéralisme fortement axé sur les régions. Un colloque a été organisé le 19 mars dernier, dont les actes constituent ce nouveau numéro de Brussels Studies. Publiés comme à l’habitude en trois langues, ils sont accompagnés, chose nouvelle, de textes plus longs non traduits, fournis par certains auteurs. Alain Maskens, président de l’asbl Manifesto et coauteur du Manifeste y dialogue avec deux constitutionnalistes : Nicolas Lagasse (FUSL) et Jeroen Van Nieuwenhove (KUL). Hugues Dumont (FUSL ‑ coauteur du nº 10 de Brussels Studies), également constitutionnaliste, est chargé de tirer des conclusions de l’échange.Des conceptions fort différentes de l’avenir de la région s’y rencontrent. Alain Maskens, promoteur du Manifeste, prône un régionalisme intensif ne laissant aux communautés que les compétences de promotion culturelle d’une langue, à l’exclusion de l’enseignement, des matières personnalisables et de la culture. En deuxième lieu, il réclame un réexamen des frontières bruxelloises ou, à défaut, des avancées claires sur la voie de la constitution d’une communauté urbaine (voyez par ailleurs le nº 11 de Brussels Studies). Proposition particulièrement originale, les signataires du Manifeste suggèrent de prendre réellement au sérieux la distinction entre la frontière des entités fédérées et celle des régions linguistiques. Un élargissement de la Région de Bruxelles-Capitale n’entraînerait donc pas de remise en question du caractère unilingue des communes sans “facilités linguistiques”. Troisièmement, il rappelle le sous-financement chronique de la région et demande qu’elle soit sauvée d’une inéluctable asphyxie. Enfin, le Manifeste appelle à la constitution de listes électorales bilingues sur le territoire de la région. Pour ce faire, il prône la fin de l’identification linguistique des candidats. En découlerait la possibilité de constitution de listes bilingues, mais aussi la suppression des garanties de représentation parlementaire offertes aux Flamands de Bruxelles.Se centrant sur les objectifs poursuivis par les auteurs du Manifeste – favoriser l’organisation d’activités culturelles bilingues et multiculturelles, développer un enseignement bilingue et mener une politique de l’emploi performante – Nicolas Lagasse pose la question de l’adéquation des solutions proposées. Au terme de son examen il lui semble que ces objectifs seraient mieux servis par une évolution raisonnable de la structure actuelle que par les profondes réformes proposées dans le Manifeste. Celles-ci lui paraissant du reste difficilement applicables, il prône une poursuite de la logique des avancées successives sur la base des acquis engrangés précédemment. Il suggère même de renforcer les communautés en supprimant de la Constitution la limitation de leurs actions au domaine de leur propre langue. Si l’on veut mettre fin au cloisonnement culturel en Belgique, dit-il, il faut permettre à chacun d’investir dans des activités biculturelles. Il propose même de revenir sur les accords de la Saint-Quentin qui avaient transféré des compétences de la Communauté française vers la Commission communautaire française (Cocof). Le remembrement des compétences communautaires et la suppression pure et simple de la Cocof lui semblent de nature à améliorer la coordination et la cohérence des politiques mises en œuvre.Jeroen Van Nieuwenhove, quant à lui, met en évidence l’indétermination de beaucoup de propositions du Manifeste, ainsi que le fait que nombre d’entre elles sont inacceptables pour les responsables politiques flamands, soit qu’elles sont contraires à des compromis chèrement acquis par eux, soit qu’elles heurtent de front leurs conceptions de la Belgique et des relations entre les entités fédérées qui la composent. Ainsi, il lui apparaît impossible d’envisager une modification des frontières de la région qui viseraient à les faire coïncider avec l’hinterland économique de Bruxelles. L’histoire des revendications flamandes est notamment celle de leur demande d’uniformisation linguistique du territoire des différentes entités fédérées et l’idée d’une dissociation entre territoire régional et territoire linguistique ne lui semble pas de nature à emporter l’adhésion du monde politique flamand. Dans le même ordre d’idées, la suppression de la représentation garantie des Flamands de Bruxelles romprait, selon lui, le lien avec la Flandre, lequel lien est l’un des derniers obstacles au séparatisme.Enfin, Hugues Dumont, à l’occasion de ses conclusions, s’interroge sur le caractère applicable du Manifeste. En porte-à-faux par rapport au souci de la classe politique francophone de conserver un lien fort entre Bruxelles et la Wallonie et en opposition totale avec bien des conceptions des responsables flamands, une série de propositions fondamentales paraissent difficilement réalisables. Cela ne signifie pas pour lui qu’il faille être fataliste. Et de pointer cinq réformes qui lui paraissent envisageables : la suppression de la Cocom au profit de la Région bruxelloise, la levée de l’interdiction faite aux communautés de subventionner des activités bi- ou multiculturelles, le transfert à la Région bruxelloise de la compétence de légiférer dans les matières biculturelles d’intérêt régional ou local, l’attribution à la même région du pouvoir d’organiser un enseignement bilingue et, enfin, la suppression de la Cocof en tant que collectivité politique fédérée.A number of public policies – from the regional organisation of multilingual education to the development of multicultural activities, with consistent management of the various Community and regional powers in between – have a hard time fitting into Brussels’s current framework. The matter of reforming this framework, whether slightly or radically, is thus regularly brought up.Brussels Studies has chosen to ask the question of Brussels’s institutional future based on a widely circulated document that proposes some rather radical solutions, namely, the “Brussels Manifesto” (http://www.manifestobru.be). Without delivering a “turnkey” institutional model, its signatories advocate developing a federalism that relies heavily on the regions. A colloquium on the subject was held last 19 March. The proceedings of this colloquium form the backbone of this issue of Brussels Studies, which is published, as usually, in three languages. In a new development, these articles are accompanied by some longer untranslated texts that were supplied by a few of the authors. So, in this issue Alain Maskens, who is the president of the non-profit association Manifesto and co-author of the manifesto itself, engages in a dialogue with two constitutional lawyers: Nicolas Lagasse (FUSL) and Jeroen Van Nieuwenhove (KUL). Hugues Dumont (FUSL ‑ co-author of Issue 10 of Brussels Studies), who is likewise a constitutional lawyer, was given the task of drawing the conclusions of the debate.Some very different visions of the region’s future meet each other in this dialogue. Alain Maskens, as a promoter of the Brussels Manifesto, advocates an intensive form of regionalism that leaves the cultural communities with only the powers of the cultural promotion of their respective languages, excluding education, “personalisable” subject matters, and culture. Secondly, he calls for a re-examination of Brussels’s boundaries or, failing that, clear progress towards the creation of an urban community (see moreover Issue 11 of Brussels Studies). The manifesto’s signatories make a particularly original proposal in suggesting that the distinction between the borders of the federated entities and those of the linguistic regions truly be taken seriously. If this were done, enlarging the Brussels-Capital Region would then not challenge the monolingual status of the municipalities that do not enjoy “linguistic easements”. Thirdly, he brings up the region’s chronic under-financing and asks that the region be saved from otherwise unavoidable asphyxiation. Finally, the Brussels Manifesto calls for the creation of bilingual electoral lists on the region’s territory. To do this, it advocates putting an end to the candidates’ identification by language. Consequences would be both the possibility of creating bilingual lists and the elimination of the guarantees of parliamentary representation given to the Flemish residents of Brussels.In focusing on the manifesto’s authors’ goals, i.e., promoting the organisation of bilingual and multicultural cultural activities, developing bilingual education, and waging an effective employment policy, Nicolas Lagasse asks to what extent the proposed solutions fit the bill. At the end of his review it seems to him that these goals would be served better by a reasonable evolution of the current structure than by the far-reaching reforms that the manifesto proposes. In his view, these reforms would be difficult to put into effect. Consequently, he advocates continuing to think in terms of advancing stepwise, building each time on the achievements of the previous step. He even suggests strengthening the communities by removing from the Constitution the clause that limits their actions to the sphere of their own languages. If the wish is to put an end to cultural compartmentalisation in Belgium, he says, everyone must be free to invest in bicultural activities. He even proposes going back on the Saint Quentin agreements that transferred the French-speaking Community’s powers to the French-speaking Community Commission (COCOF). In his opinion, refederating the community powers and simply dismantling the COCOF would improve the coordination and consistency of the policies that are implemented.Jeroen Van Nieuwenhove, for his part, reveals the vagueness of many of the manifesto’s proposals as well as the fact that many of them are unacceptable to Flemish political leaders because they either go against compromises for which they paid dearly or collide head-on with their notions of Belgium and the relations amongst the federated entities that make up the country. So, it appears impossible for him to envision changing the region’s boundaries to make them coincide with Brussels’s economic hinterland. The history of the Flemings’ demands is notably that of their request that the same language rules should apply across the territory of each of the different federated entities and the idea of dissociating regional territory from linguistic territory would not, in Van Nieuwenhove’s view, be likely to get the support of Flemish political circles. In the same vein, ending the guaranteed representation for Brussels’s Flemish residents would, in his view, sever the tie with Flanders, a tie that is one of the last obstacles to separatism.Finally, in drawing his conclusions, Hugues Dumont wonders about the enforceability of the manifesto’s ideas. As he sees it, a series of fundamental proposals in the Brussels Manifesto appear difficult to carry out because they are incompatible with the French political class’s concern to conserve a strong tie between Brussels and Wallonia and are totally opposed to the Flemish leaders’ ideas. However, that does not mean that one must be fatalistic. And so, Dumont points to five reforms that he believes are possible: doing away with the COCOM to the benefit of the Brussels Region, lifting the prohibition on the communities’ subsidising bi- or multicultural activities, transferring the power to legislate in bicultural subject matters of regional or local interest to the Brussels Region, giving this same region the power to organise bilingual education, and, finally, eliminating the COCOF as a federated political entity