L’(in)efficacité des trams et bus à Bruxelles : une analyse désagrégée

A l’heure où la mobilité bruxelloise devient de plus en plus critique du point de vue de l’environnement et de l’efficacité, cet article a pour objectif une analyse détaillée et exhaustive de la géographie des conditions de circulation des trams et bus du principal réseau bruxellois de transport collectif. Les données désagrégées de la STIB dont nous avons pu disposer ont permis de calculer et cartographier trois indicateurs (vitesse commerciale, irrégularité, temps perdu) qui rendent possible l’identification des lieux problématiques. Les chiffres montrent qu’en l’état actuel des choses, moins d’un tiers des tronçons de lignes de tram affichent les performances de vitesse commerciale souhaitées par le nouveau contrat de gestion de la STIB. Les lieux problématiques, fortement présents dans la première couronne urbaine (de Saint-Gilles à Schaerbeek via Ixelles), mais pas uniquement, découlent essentiellement d’un mélange d’espaces publics étroits et/ou principalement affectés à la circulation automobile, d’une gestion inadaptée des feux de circulation et de blocages politiques qui ne permettent pas de dépasser les trois premiers facteurs. Dans ce cadre, les objectifs des plans régionaux en matière de mobilité et de développement durable ne peuvent guère être atteints.Nu mobiliteit in Brussel almaar meer schadelijke gevolgen voor het leefmilieu heeft en steeds minder efficiënt wordt, strekt dit artikel ertoe een geografisch gedetailleerde en exhaustieve analyse te maken van de rijomstandigheden van de trams en bussen van het grootste openbaarvervoernet in Brussel. Op basis van de uitgesplitste gegevens van de MIVB waarover we konden beschikken, hebben we drie indicatoren (reissnelheid, regelmaat, verloren tijd) berekend en in kaart gebracht, zodat de knelpunten gelokaliseerd kunnen worden. De cijfers tonen aan dat in de huidige situatie de reissnelheid die in het nieuwe beheerscontract van de MIVB wordt vooropgezet, op minder dan een derde van de tramlijnen wordt gehaald. De knelpunten bevinden zich vooral, maar niet uitsluitend in de eerste stadskroon (van Sint-Gillis via Elsene tot Schaarbeek). Ze zijn hoofdzakelijk te wijten aan een combinatie van factoren, namelijk openbare ruimten die niet breed genoeg zijn en/of vooral bestemd zijn voor het autoverkeer, een onaangepaste beïnvloeding van de verkeerslichten en politieke blokkeringen, waardoor de eerste drie problemen niet krachtdadig aangepakt kunnen worden. De doelstellingen van de gewestelijke plannen voor mobiliteit en duurzame ontwikkeling kunnen bijgevolg niet gehaald worden.At a time when mobility in Brussels is becoming increasingly critical from the standpoints of the environment and efficiency, this article gives a detailed and exhaustive analysis of the geography of traffic conditions affecting the trams and buses of Brussels’ main mass transit network. The finely disaggregated data that we were able to obtain from the Brussels Interborough Transport Company (STIB/MIVB) enabled us to calculate and map three indicators (commercial speed, irregularity, and lost time) that make it possible to identify the network’s problem spots. The figures show that, in the current state of affairs, fewer than a third of the city’s tram line segments meet the commercial speed performance levels that they are expected to achieve under STIB/ MIVB’s new management contract. The problem spots, which are found primarily but not solely in the first urban ring (from Saint-Gilles to Schaerbeek, via Ixelles), stem basically from a mixture of roads and public areas that are narrow and/or heavily used by cars, inappropriate traffic light management, and political stalemates that make it impossible to get around the first three factors. In this framework, the regional mobility and sustainable development plans can scarcely be achieved