Binnen en buiten de stad: schets van een geografie van de beeldend kunstenaars in Brussel (19e‑21e eeuw)

Op basis van een gedetailleerde cartografie over langere termijn analyseert dit artikel de residentiële inplanting van de beeldend kunstenaars in Brussel, van 1830 tot vandaag. Er tekenen zich in de loop van de tijd sterke ruimtelijke logica’s af, die het verschijnen, het verdwijnen of de bestendigheid van artiestenconcentraties aantonen. Die logica’s moeten gesitueerd worden in de context van de stedelijke dynamieken die het stedelijke weefsel kneedden. Er tekenen zich drie periodes af die overeenkomen met de (her)ontwikkeling van specifieke ruimtes in de stad: de tweede helft van de 19e eeuw, verbonden met de verstedelijking van de noordoostelijke artiestenvestigingen ; het interbellum, dat gekenmerkt wordt door concentraties die meer in de periferie liggen; het einde van de 20e eeuw, wanneer de oude zuidoostelijk pool zich opnieuw ontwikkelt, en wanneer er nieuwe concentraties ontstaan die gelinkt zijn met de renovatie van centraal gelegen wijken. Het ondernomen cartografisch werk en de verkregen resultaten zorgen voor een originele blik op de structurering van de artistieke wereld in Brussel en toont ook het belang aan van historische diepgang voor de analyse van stedelijke dynamieken waarin artiesten een rol spelen.Sur base d’une cartographie diachronique détaillée, cet article analyse l’implantation résidentielle des artistes plasticiens à Bruxelles de 1830 à aujourd’hui. Des logiques spatiales fortes se dessinent au fil du temps, marquant l’apparition, le déclin ou la permanence des pôles de concentration d’artistes, qui doivent être resituées dans le contexte des dynamiques urbaines ayant modelé le tissu urbain. Trois périodes se dégagent, correspondant au développement (ou redéveloppement) d’espaces spécifiques de la ville : la deuxième moitié du 19e siècle, associée à l’urbanisation des faubourgs d’artistes du nord-est ; l’entre-deux-guerres, se distinguant par des concentrations plus périphériques ; la fin du 20e siècle, enfin, durant laquelle se redéploie l’ancien pôle sud-est, en même temps qu’apparaissent de nouvelles concentrations liées aux phénomènes de rénovation des espaces centraux. Le travail cartographique entrepris et les résultats obtenus apportent un regard original sur la structuration du monde artistique bruxellois, tout en révélant l’importance de la profondeur historique pour l’analyse des dynamiques urbaines contemporaines mettant en scène les artistes.Based on detailed diachronic mapping, this article analyses artists’ areas of residence in Brussels from 1830 until today. Powerful spatial logic has taken shape over time, marking the appearance, decline and permanence of poles with a concentration of artists, which must be understood in the context of urban dynamics which have shaped the urban fabric. Three periods may be identified, corresponding to the development (or redevelopment) of specific areas in the city: the second half of the 19th century, associated with the urbanisation of artists’ suburbs in the northeast; the interwar period, characterised by concentrations on the outskirts; and the end of the 20th century, when the former southeast pole became popular once again, at the same time that new concentrations appeared in connection with the renovation of central areas. The mapping work and the results obtained provide an original view of the structuring of the artistic world in Brussels, while revealing the importance of a historical approach in the analysis of contemporary urban dynamics with artists in the spotlight