La production du logement à Bruxelles : la ville de proximité à l’épreuve de la densification urbaine

La densification de l’habitat en Région de Bruxelles-Capitale est devenue depuis quelques années un enjeu et un outil de développement urbain pour faire face à l’essor démographique et à l’accroissement de l’écart entre l’offre et la demande en logements sociaux et moyens. Le choix de la localisation est crucial pour répondre à ces défis, identifiés notamment dans le projet de Plan régional de Développement durable. Pourtant avec un parc de 39 000 logements sociaux et plus de 45 000 ménages candidats locataires, les opérateurs immobiliers publics ne semblent pas considérer la localisation comme critère prioritaire pour décider des nouvelles opérations de logement sur le territoire régional. Le présent article se veut la synthèse actualisée d’un parcours de recherche initié il y a une dizaine d’années et dont l’objectif était d’analyser la production résidentielle publique et privée depuis 1989 en regard de l’évolution du projet de ville [Ananian, 2010]. À cet objectif initial s’en ajoute un second, qui est de confronter ces résultats à la production du Plan Régional du Logement (2005) et du cadre financier de l’Alliance Habitat (2015). Cette synthèse fait ressortir la nécessité d’orienter les efforts des pouvoirs publics vers une stratégie intégrée de planification urbaine et de production résidentielle publique qui tienne compte de la proximité des équipements, services et aménités de la vie quotidienne.Sinds enkele jaren is de verdichting van de woonomgeving in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een uitdaging en tevens een tool voor stedelijke ontwikkeling geworden om het hoofd te bieden aan de demografische boom en het toenemende verschil tussen het aanbod aan en de vraag naar sociale woningen en woningen voor de middeninkomens. De keuze van de plaats waar de woningen worden geproduceerd - de lokalisatie - is van cruciaal belang om die uitdagingen aan te nemen, die onder meer worden omschreven in het ontwerp van Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling. Met een park van 39 000 sociale woningen en meer dan 45 000 gezinnen die kandidaat-huurder zijn, lijken de openbare vastgoedoperatoren de lokalisatie evenwel niet te beschouwen als een prioritair criterium bij hun beslissingen over de nieuwe woonprojecten op het gewestelijk grondgebied. Dit artikel is bedoeld als geüpdatete synthese van een onderzoekstraject dat een tiental jaar geleden werd aangevat en ertoe strekt de openbare en particuliere woningproductie sinds 1989 te analyseren in het licht van de evolutie van het stadsproject [Ananian, 2010]. Naast die initiële doelstelling wordt een tweede doelstelling nagestreefd, namelijk die conclusies toetsen aan de productie in het kader van het Gewestelijk Huisvestingsplan (2005) en het financieel kader van de Alliantie Wonen (2015). Uit deze synthese komt naar voren dat de overheden hun inspanningen moeten richten op een geïntegreerde strategie voor stadsplanning en openbare woningproductie die rekening houdt met de nabijheid van de uitrustingen, diensten en faciliteiten voor het dagelijkse leven.In recent years, housing densification in the Brussels-Capital Region has become an urban development issue and tool to cope with demographic expansion and the widening gap between supply and demand as regards social and middle income housing. The choice of location is crucial in order to meet these challenges, identified in particular in the Sustainable Regional Development Plan project. Yet, with a social housing stock of 39 000 dwellings and more than 45 000 prospective tenant households, public real estate developers do not seem to consider location as a priority criterion to decide on new housing operations in the regional territory. The present article is intended to be an updated summary of research which began approximately ten years ago and whose objective was to analyse public and private housing production since 1989 with regard to the evolution of the city project [Ananian, 2010]. A second objective has been added to this initial one, namely to compare these results to the Regional Housing Plan (2005) production and the financial framework of Alliance Habitat (2015). This synopsis highlights the necessity to direct the efforts of the public authorities towards an integrated strategy of urban planning and public housing production which takes into account the proximity of the facilities, services and amenities of daily life