Noodzaak en mogelijkheden voor adaptiviteit in netwerken

De hedendaagse wereld wordt gekenmerkt door volatiliteit, onzekerheid, complexiteit en ambiguïteit. De vaak gebruikte term om dit aan te duiden is VUCA (volatile, uncertain, complex, ambiguous)1 . Daarmee wordt aangegeven dat bestaande structuren, normen en verwachtingen voortdurend veranderen. Ook betekent het dat het onduidelijk is welke gevolgen bepaalde gebeurtenissen op korte en (middel)lange termijn hebben; het is ondoorzichtig hoe, wanneer en in welke mate gebeurtenissen en beslissingen elkaar beïnvloeden; en standpunten en informatie zijn soms tegenstrijdig, betwist, gekleurd en incompleet2 . Vaak wordt gezegd dat zo’n wereld flexibel en snel – dus adaptief – openbaar bestuur nodig heeft. Voor dit soort sturing is de traditionele bestuursvorm – de hiërarchie – niet vanzelfsprekend geschikt. De hierbij horende topdown aansturing veronderstelt namelijk juist een helder en compleet overzicht van de situatie. Het hierbij passende blauwdruk denken gaat uit van de mogelijkheid om een duidelijk plan te maken dat tot eenduidige uitvoering leidt, die gecontroleerd wordt op zowel proces als resultaten. Samenwerken in netwerken lijkt een geschiktere manier om flexibel en snel te kunnen reageren. Netwerken kennen verschillende partners die allemaal andere middelen en kennis ter beschikking hebben en in kunnen brengen, en ze hebben geen centrale aansturing. Dat lijken belangrijke voorwaarden om adaptief te kunnen zijn in de VUCA wereld. Toch zijn niet alle netwerken automatisch adaptief. Uit de literatuur weten we inmiddels behoorlijk veel over hoe netwerken effectief functioneren in stabiele – en dus ‘niet-VUCA’ – situaties. In dit essay onderzoek ik op welke manier, en onder welke voorwaarden, stabiele goed-functionerende netwerken ook nog adaptief kunnen zijn of worden. Daaraan voorafgaand geef ik een korte, meer algemene beschouwing over de vraag naar de relatie tussen adaptiviteit, netwerken en maatschappelijke doelen