Munimenta w szkatule żółwiowej. Archiwalia w świecie rzeczy Krzysztofa Grzymułtowskiego

Krzysztof Grzymułtowski (+1687) was one of most influential Greater Poland landowner of his times. Thanks to his and his mother’s marriages he became related with Leszczyński and Opaliński families. He made history as a diplomat who reached the eternal peace with Moscow in 1686, later named after him. In archival papers of the Poniatowski family, which inherited after Grzymułtowski’s daughter Katarzyna, one can find a post-mortem inventory of chattel and archival material of the magnate. It is interesting, because it combines functions of a post-mortem inventory of chattel and a post-mortem archival summary. Analysis of the objects drew to conclusions that both the chattel inventory and the archival register contain information about objects or documents important from the point of view of the voivode or his heirs. Circumstances of Grzymułtowski’s death indicate that both lists were made due to inheritance reasons. Enlisted archival materials, mostly of legal and financial significance, were supposed to document rights and obigations of inheritors. Thus in their eyes, they were as valuable as jewels and silvers mentioned as the chattel. But the list of archival materials consist also of documents that at the moment of death were already out of date. Still, they remained their prestigious character. It may lead to an assumption that another criterion of posting materials in the register or not, was their mental value, which showed various types of activity, as well as importance of Grzymułtowski in his circles. Just as objects put in the list of chattel creating a particular image of Grzymułtowski as a member of the highest nobility due to their sumptuousness, as well the list of documents supplements and even qualifies that image. It is done by presenting the content of the documents, signalled in the summary, but also by indicating people the magnate contacted. Perceived through these archival materials our character seems to be a state official serving as a senator, who has wide range of connections in the circle of his equals; he actively participate in the politics, not only domestic; he was a lord of both private and royal lands. The image of Krzysztof Grzymułtowski that emerges from the documents listed in the inventory is literal; thanks to that it shows us what nobleman one should be more vividly than the chattel inventoryKrzysztof Grzymułtowski (+1687) należał do najbardziej wpływowych ziemian wielkopolskich swoich czasów. Dzięki małżeństwom własnym, ale też matki, spowinowacił się z rodzinami Leszczyńskich i Opalińskich. W historii Polski zapisał się jako dyplomata, który doprowadził do zawarcia w 1686 r. wieczystego pokoju z Moskwą, nazwanego później jego imieniem. W spuściźnie archiwalnej po rodzinie Poniatowskich, przechowywanej w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, dziedziczącej posiadłości m.in. po córce Grzymułtowskiego Katarzynie, zachował się inwentarz pośmiertny ruchomości i archiwaliów należących do magnata. Jest on interesujący, gdyż łączy w sobie funkcje pośmiertnego inwentarza nieruchomości i pośmiertnego sumariusza. Analiza zabytku doprowadziła do wniosków, że tak inwentarz, jak i rejestr archiwaliów zawierają informacje o przedmiotach bądź pismach ważnych z punktu widzenia wojewody bądź jego spadkobierców. Okoliczności śmierci Grzymułtowskiego zdają się wskazywać, że oba spisy powstały ze względów spadkowych. Znaczenie wymienianych w nim archiwaliów, głównie o charakterze prawno-majątkowym, ale też rachunkowogospodarczym, miały dokumentować prawa i zobowiązania spadkobierców. Tym samym w ich oczach były tak samo cenne, jak wymieniane wśród ruchomości klejnoty czy srebra. Ale interesujący nas spis archiwaliów wymienia także pisma, które w momencie śmierci uległy już dezaktualizacji. Niemniej miały prestiżowy charakter. Może to prowadzić do przypuszczenia, że drugim kryterium kwalifikującym archiwalia do umieszczenia w rejestrze, była ich wartość mentalna, pokazująca różne sfery działalności, ale też znaczenie Grzymułtowskiego w środowisku, w którym się obracał. Tak, jak przedmioty umieszczone w wykazie ruchomości, poprzez swą wystawność, kreują obraz Grzymułtowskiego jako członka szlacheckiej elity, należącego do jej wysokich sfer, tak spis dokumentacji dopełnia, a może i precyzuje ten obraz. Dzieje się to poprzez prezentację samej treści akt, sygnalizowanej w sumariuszowych regestach, ale też poprzez wskazanie kręgu osób, z którymi magnat się kontaktował. Postrzegany przez pryzmat archiwaliów nasz bohater jawi się urzędnikiem piastującym godności senatorskie i posiadającym szerokie stosunki wśród równych sobie statusem, osobą czynnie uczestniczącą w polityce, nie tylko zresztą krajowej, gospodarzem majętności prywatnych, ale i królewszczyzn. Obraz Krzysztofa Grzymułtowskiego wyłaniający się z akt spisanych w inwentarzu, dzięki dosłowności tych opisów, w sposób bardziej wyrazisty niż wykaz mobiliów, pokazuje „jakim powinno się być szlachcicem”.