Dîm kapu a lu hrvatski romologiji: Dă la Filip Ivan Vezdin pîn la Franjo Francev (E širda e Hrvatskere Romologiakere: E Filip Ivan Vezdinestar dži Franjo Fancev)

Romologija kao posebna znanstvena disciplina usmjerena je na proučavanje ukupnosti romske povijesti i kulture. Naseljavanje romskog stanovništva u europske zemlje od 14. stoljeća potaknuo je i interes znanstvenika za njihovo proučavanje. Tako su prvi istraživački prinosi o povijesti i kulturi Roma objavljeni u 16. stoljeću i to kod zapadnoeuropskih znanstvenika. U drugoj polovini 18. stoljeća zabilježeni su prvi znanstveni prilozi o Romima od pojedinaca koji su bili podrijetlom Hrvati ili su tada živjeli na području hrvatskih zemalja.. U tom kontekstu mogu se promatrati doprinosi Filipa Ivana Vezdina i Ivana Škrleca Lomničkog. U prvoj polovini 19. stoljeća slijedili su doprinosi Antuna Mihanovića i Spiridona Jovića, dok je u drugoj polovini 19. stoljeća uočljiv pojačani znanstveni interes za proučavanje Roma, i to kod Mijata Stojanovića, Mare Čop Marlet, Franje Kuhača, Emilija Laszowskog, Friedricha S. Kraussa, Ivana Broza, Ljudevita Draškovića i Ferde Hefelea. Sustavna etnografska istraživanja na kraju 19. stoljeća provodio je Odbor za narodni život i običaje Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti, unutar kojeg su mnogi istraživači, poput Luke Lukića, Vatroslava Rožića i Vladimira Ardalića, značajno pridonijeli razumijevanju povijesti, kulture i jezika Roma. Prvo romološko razdoblje u Hrvatskoj završilo je s Prvim svjetskim ratom i djelima Milana Mizlera i Franje Fanceva.Romology represents a scientific discipline which studies the history and the culture of the Roma people. With the first romological research studies published in the 16th century in Western Europe, the Croatian academics produced their first romological research papers in the second half of the 18th century. The linguistic research efforts of Filip Vezdin may thus be considered in such context: as he tried to prove the Indian origin of Roma, his contemporary Ivan Škrlec Lomnički analysed the situation of Roma in Hungary from the economic perspective. In the first half of the 19th century, Antun Mihanović pursued a linguistic analysis of the Romani language, while Spiridon Jović analysed the position of Roma on the territory of the Military Frontier in Croatia. In the second half of the 19th century, Mijat Stojanović published several ethnographic research papers, while the most prominent romologist of this period, Mara Čop Marlet, published her ethnographic research alongside dramaturgical and literary works of Roma. Moreover, Mara Čop Marlet inspired further interest for Roma by engaging researchers such as Franjo Kuhač and Emilij Laszowski who published the first Croatian historiographical study on Roma. Friedrich S. Krauss significantly contributed to the ethnographic research of Roma while Ivan Broz and Ljudevit Drašković analysed the Romani language. Ferdo Hefele studied Koritari as a special group of Roma of the Romanian origin. In addition, the Committee onFolklife and Customs of the Yugoslav Academy of Sciences and Arts promoted consistent ethnographic research in Croatia. Finally, the First World War marked the end of the first period of romological research in Croatia with the research efforts of Milan Mizler and Franjo Fancev. Sažetak (romani čib): I Romologia sar ulavdi sadžanipaski (džantripaski) disciplina dromardi si ko sikljovipa e sahnipaskoro katar i romani historia thaj kultura. O thanardipe e romane seliskoro (populaciakoro) ane europakere thema katar o XIV. šeliberš vazdinda thaj intereso e sažanutnengoro (džantrengoro) vašo rodljaripe savo sas phandlo e Romenca. Adžukhar e jekhto rodljaripaskere xramovipa vaši historia thaj kultura e Romengiri ikaldi si ano XVI. šeliberš thaj kodova ke lunale europakere rigakere rodljarutne. Ano dujto kotor e XVIII. šeliberšeskoro xramome si e jekhto rodljaripaskere xramovipa vaše Roma katar e individue save so sas kustikipastar Hrvatia vaj ano kodova vaxt dživdinenas ke reonoja katar e hrvatskakere phuva. Ano kodova konteksto šaj te oven dikhle e xramovipa save so dende o Filip Ivan Vezdin thaj o Ivan Škrlec Lomnički. Ano jekhto ekvašipe e XIX. šeliberšeskoro aven e xramome butja save so kerde o Antun Mihanović thaj Spiridon Jović, džikaj ano dujto ekvašipe e XIX. šeliberšeskoro dikhle si e zurarde rodljaripaskere interesia vašo rodljaripe e Romenge thaj kodova ko Mijat Stojanović, Mara Čop Marlet, Franjo Kuhač, Emilijo Laszowski, Friedrich S. Krauss, Ivan Broz, Ljudevit Drašković, Ferdo Hefele. E sistematikane etnografikane rodljaripa ko agor e XIX. šeliberšeskoro kerda i Komisia vašo selikano dživdipe thaj adetia e Jugoslaviakere akademiakoro vašo sadžanipe thaj arto, savate andre but rodljarutne sar so si Luka Lukić, Vatroslav Rožić thaj Vladimir Ardalić, dende but baro xaljovipe (haćaripe) e historiake, kulturake thaj čhibjake e Romengoro. O jekhto romologikano periodo ani Hrvatska agordja e Jekhto Dunjajakere maripasa thaj e xramovipasa katar o Milan Mizler thaj Franjo Fancev.Romoligiji ka una dă ćiljin znastvenă disciplină înđiriptată îj pă la ku totu învăcală a lu romilor historiji šî kultură. Nasălăla a lu romilor stanovniś îm pămîntu dă la Europa dă la XIV.st. u bîntălit šî interesu a lu znanstveniś dă a lor învăcari. Aša élši istraživačkă prinosur dă historiji šî kulturi a lu Romilor objavalići îm XVI.st. šî aje la zapadnăeuropskă znanstveniś. Îm alta parći dă XVIII. stoljeći zabilježići îs élši prilogur dă Romi dă la pojedinc kari or fost poreklom Hurvec uli atunśe kusta pă područje a lu pămîntu a lu hurvécilor. Îm ala kontekst să poći promatrali doprinosurlje a lu Filip Ivan Vezdin šî lu Ivan Škrlec Lomničar. Îm élši parći dă XIX.st. or sljedilit doprinosurlje a lu Antun Mihanović šî lu Spiridon Jović, kînd îm alta parći dă XIX. st. văzut îj maj balour interesu a lu znanstveniś kit să să învéci dă Romi, šî aje la Mijat Stojanović, Mara Čop Marlet, Franjo Kuhač, Emilij Laszowski, Friedrich S. Krauss, Ivan Broz, Ljudevit Drašković, Ferdo Hefele. Sustavnă etnografskă istraživanjur la gata dă XIX.st. provodulé Odboru dă lu narodnă kust šî običajur a lu Jugoslavenska akademija dă šćući šî umjetnošći, îm kari mulc istraživačur, ka Luka Lukić, Vatroslav Rožić šî Vladimir Ardalić, značajno or pridonijelit la pirśipală a lu historiji, kulturi šî ljimba a lu Romilor. Élši romološkă razdoblji îm Hurvăćije u fost gata ku lu Élši tabăra lu lume-cara šî ku djelurlje a lu Milan Mizler šî Franjo Fancev