Egodokumenty – kilka uwag o polskich i europejskich doświadczeniach historiograficznych oraz metodologicznych

Artykuł poświęcony jest zagadnieniu piśmiennictwa prywatnego w epoce nowożytnej. W historiografii różnych krajów europejskich problematyka ta od dawna występowała jako uzupełnienie badań nad historią polityczną i historią literatury. Od lat 80. XX wieku badania rękopisu prywatnego wkroczyły w nowy etap. W rezultacie rozwoju antropologii kulturowej na księgi rękopiśmienne zaczęto patrzeć inaczej niż dotychczas. Historycy dostrzegli w tych rękopisach odzwierciedlenie osobistych zainteresowań autorów oraz odbicie umysłowości epoki. W rożnych krajach stosowano odmienne definicje piśmiennictwa prywatnego: piśmiennictwo przestrzeni prywatnej, samoświadectwa, piśmiennictwo w pierwszej osobie. Najbardziej popularne i przyjęte w większości krajów stało się określenie „egodokumenty”, zastosowane przez holenderskiego historyka i filologa Jacoba (Jacques) Pressera. W latach 90. powstały zespoły badawcze we Francji, Włoszech, Szwajcarii, które rozpoczęły analizę całych zespołów rękopisów archiwalnych i bibliotecznych. Dzięki wynikom ich prac udało się stworzyć nową koncepcję badania rękopisu prywatnego, ukazując świat przeżyć wewnętrznych oraz sposoby postrzegania świata zewnętrznego przez autorów rękopisów. W polskiej historiografii przykładem takich analiz rękopisu prywatnego są np. opracowania prywatnej korespondencji, testamentów oraz szlacheckich ksiąg typu silva rerum (łac. las rzeczy).W pierwszej części artykułu autor opisuje doświadczenia badań egodokumentów w rożnych krajach europejskich, wskazując na zmianę zakresu samego pojęcia egodokument. Następnie charakteryzuje polski projekt, którego celem jest stworzenia bazy danych piśmiennictwa przestrzeni prywatnej i włączenia jej w obieg europejski. Na zakończenie podaje przykłady konkretnych badań odnoszących się do analizy rękopisów szlacheckich, zachowanych w archiwach rodowych.