Gözetim Toplumu Çerçevesinde İşyerinde Gözetim Uygulamaları: Fordist ve Postfordist Üretim Biçimlerindeki Gözetimin Karşılaştırılması

Düzenleme, organize etmek gibi vaatlerle egemenliği altındaki toplulukları gözetleyen iktidarlar*; bu eylemle egemenliği altındaki toplumları denetlemiş, kontrol altında tutmuştur. İnsanlık tarihi kadar eskiye dayanan gözetleme uygulamaları, temel olarak her dönemin değer addettiği unsurlar üzerine yoğunlaşmıştır. Modern toplumda teknik bir hal alan gözetim, ulus-devlet çıkarlarına ve kapitalizmin kar odaklı amaçlarına hizmet ederken; postmodern toplumda bilgi iletişim teknolojileriyle akıl almaz bir güç haline dönüşmüş ve kitle kontrolüyle yine kapitalist üretim sürecine hizmet eder hale gelmiştir. Modern bir üretim anlayışı olan fordist üretim biçiminde işçiler doğuştan tembel ve beceriksiz olarak nitelenmiş ve üretim sürecinde söz sahibi olmaları engellenmiştir. Bu üretim biçiminde bir bant üzerinde sırayla, lineer bir şekilde gerçekleştirilen üretimde işçilerin yaratıcılıkları yaptıkları işe yansımamıştır. Tamamıyla disiplin üzerine konumlandırılan bu süreçte gözetim uygulamaları da üretim sürecinin özelliklerinden etkilenmiştir. Postmodern dönemin üretim anlayışı olan postfordist üretim biçiminde bilgi iletişim teknolojileriyle lineer ve tek düze olmaktan çıkan üretimde süreç, bilgisayar teknolojileri üzerinden gerçekleşmiştir. İşyerlerinin her alanına kanalize olan bilgi iletişim teknolojileri bu üretim anlayışında gözetimin de ana unsuru olmuştur. Çalışmada fordist ve postfordist üretim biçimlerinde işyerlerinde uygulanan gözetim pratikleri irdelenmiş, benzer ve farklı yönler ortaya konmuştur.