The Institution of the Family in Pauline theology and Byzantium in Despotat Epirus’s Church Court Opinions

St Paul teaches that family life is founded on the union of a man and woman, which symbolises the relation between Christ and His Church. A second guideline to family life is the education and upbringing of children “in Christ.” The Apostle Paul, in his letters provides parents with advice on how they should raise their children, and children on how they should behave in relation to their parents. In this advice, although limited in number and extend, one can distinguish the basic elements of Christian education for children. For the Apostle Paul, the cultivation of healthy relations is indispensable, not only in the relations between husbands and wives, but also in the relationship between parents and children. Parents have the main responsibility for the creation of pedagogic relation with their children and they can contribute to their education, by providing them social stimuli. The institution of the family has long attracted the interest of Byzantine scholars. Influenced by, among other things, the social sciences, the focus has expanded in recent years to include the function of the family as a social and economic unit in Byzantine society. Since marriage is the basis for the formation of a family, the field of study embraces the rules governing the contracting of a marriage (age, criteria for the selection of a spouse), betrothal, impediments to marriage, the institution of marriage portions and bridal gifts, the status of the wife and children, divorce and so on. Under the Romans, marriage was a civil act. As Christianity spread, the Church gradually came to intervene and acquire a role in the institution. The purpose of marriage is procreation and the perpetuation of the human race, and in this sense, it is of interest to both church and state. A turning-point was reached with the promulgation by Leo VI the Wise (886-912) of Novella 89, which laid down that only marriages blessed by the Church were legal. Later statues, beginning with the Tome (997) of Patriarch Sisinnius, codified the impediments to marriage by reason of kinship or affinity. Among the most illuminating sources for the study of the family and the legal relations deriving from marriage are the decisions and opinions of the ecclesiastical courts of the principality of Epirus and specifically those of the Metropolitan, John Apokaukos, and the Archdiocese of Ochrid, under Demetrios Chomatenos. It is interesting to note that these two prelates considered the cases brought before them not only in the light of the secular law and Church rules, but also with a certain broadness of mind and social sensitivity.Św. Paweł naucza, że życie rodzinne opiera się na związku mężczyzny i kobiety, które symbolizuje związek między Chrystusem i Jego Cerkwią. Drugą wskazówką życia rodzinnego jest edukacja i wychowanie dzieci „w Chrystusie”. Apostoł Paweł w swoich listach udziela rodzicom rad, w jaki sposób należy wychowywać swoje dzieci, a dzieciom, jak powinni się zachowywać wobec swoich rodziców. W tych zaleceniach można wyróżnić podstawowe elementy edukacji chrześcijańskiej dzieci. Dla apostoła Pawła zachowanie zdrowych relacji jest niezbędne nie tylko w stosunkach między małżonkami, ale także w relacjach między rodzicami i dziećmi. Rodzice ponoszą główną odpowiedzialność za tworzenie pedagogicznych relacji z dziećmi i mogą przyczynić się do ich edukacji, poprzez dostarczanie im właściwych bodźców społecznych. Instytucja rodziny od dawna przyciąga zainteresowanie uczonych bizantyjskich. Pod wpływem - między innymi - nauk społecznych, w ostatnich latach położono szczególny nacisk na funkcję rodziny jako jednostki społecznej i ekonomicznej w społeczeństwie bizantyńskim. Ponieważ małżeństwo jest podstawą do tworzenia rodziny, omawiany obszar badawczy obejmuje przepisy regulujące zawieranie małżeństw (wiek, kryteria wyboru małżonka), zaręczyn, przeszkód do zawarcia małżeństwa, instytucji posagu, statusu żony i dzieci, rozwodów, itd. U Rzymian, małżeństwo było aktem cywilnym. W miarę rozprzestrzeniania się chrześcijaństwa, Cerkiew stopniowo zajmowała stanowisko odnośnie tej instytucji. Celem małżeństwa jest prokreacja i utrwalenie rasy ludzkiej, pod tym względem jest przedmiotem zainteresowania zarówno Cerkwi i państwa. Istotny punkt zwrotny został osiągnięty przez Leona VI Mądrego (886-912), który uznał małżeństwo pobłogosławione przez Cerkiew za jedyne legalne. Później, poczynając od Tomosu (997) patriarchy Sysaniusza, skodyfikowano przeszkody do zawarcia małżeństwa z powodu pokrewieństwa lub powinowactwa. Ważnymi źródłami do badań nad rodziną i stosunkami prawnymi wynikającymi z małżeństwa są decyzje i opinie sądów cerkiewnych Despotatu Epiru, a zwłaszcza te należące do biskupów Jana Apokaukosa i Demetriosa Chomatenosa.borkowskiunath@yahoo.grKatedra Teologii Prawosławnej, Uniwersytet w Białymstoku, PolskaΒασιλικά, red. H. J. Scheltema-D. Hohlwerda, Basilicorum libri LX, Groningen 1961.Δημήτριος Χωματηνός, Πονήματα διάφορα, wyd. G. Prinzing, Demetrii Chomateni Ponemata diaphora [CFHB 38, Series Berolinensis], Berolini-Novi Eboraci 2002.Ecloga. Das Gesetzbuch Leons III. und Konstantinos’ V. Herausgegeben von L. Burgmann [Forschungen zur Byzantinischen Rechtsgeschichte 10].Ιωάννης Απόκαυκος, red. N. Bees, Unedierte Schriftstücke aus der Kanzlei des Johannes Apokaukos des Metropoliten von Naupaktos (in Aetolien), „Byzantinisch-Neugriechische Jahrbücher” 21 (1971/76) 57-160.Jan Chryzostom, Εις το αποστολικόν ρητόν „Διά τάς πορνείας έκαστος τήν εαυτού γυναίκα εχέτω”, PG 51.Jus Graecoromanum, red. Ι. Ζέπων, Π. Ζέπων, t. Ι, Αθήναι 1931.Klemens Aleksandryjski, Παιδαγωγός, PG 10.Νεαρές του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού, JGR I.Les Novelles de Léon VI le Sage, red. P. Noailles-A. Dain, Paris 1944.Ράλλης Γ. Α. – Πότλης Μ., Σύνταγμα των θείων και Ιερών Κανόνων των Αγίων και Πανευφήμων Αποστόλων, και των Ιερών Οικουμενικών και Τοπικών Συνόδων, και των κατά μέρος Αγίων Πατέρων, t. Β΄, Αθηνήσιν 1852.Dyczewski L., Rodzina – społeczeństwo – państwo, [w:] Rodzina w okresie transformacji systemowej, red. A. Kurzynowski, Suwałki – Warszawa 1995, s. 51-68.Dziecko potrzebujące pomocy. Możliwości, kierunki, formy wsparcia w środowisku lokalnym, red. J. Izdebska, Suwałki – Warszawa 2003.Ferenz K., Wprowadzenie dzieci w kulturę, Wrocław 1993.Herrin J., Bizancjum. Niezwykłe dziedzictwo średniowiecznego imperium, Poznań 2010.Janke A., Wychowanie rodzinne – kluczowe pojęcie pedagogicznych rozważań nad rodziną, [w:] Wychowanie w kontekście teoretycznym, red. A. Tchorzewski, Bydgoszcz 1993.Kawula S., Brągiel J., Janke A. W., Pedagogika rodziny. Obszary i panorama problematyki, Toruń 1998.Krzesińska-Żach B., Pedagogika rodziny, Białystok 2007.Meyendorff J., Teologia bizantyjska. Historia i doktryna, Kraków 2007.Przecławska A., Relacje między ludźmi jako przedmiot badań pedagogicznych, Warszawa 1993.Świat Bizancjum, t. 3, Bizancjum i jego sąsiedzi 1204-1453, red. A. Laiou, C. Morrisson, Kraków 2013.Świat Bizancjum, t. 2, Cesarstwo Bizantyńskie 641-1204, red. J-C. Cheynet, Kraków 2011.Znosko A., Prawosławne prawo kościelne, Warszawa 1973.Angold M., Βυζαντινή Εκκλησία και τα προβλήματα του γάμου: η συμβολή του Ιωάννου Αποκαύκου μητροπολίτου Ναυπάκτου, „Δωδώνη” 17.1 (1988) 179-194.Βασιλόπουλος Χ., Η ανατροφή των τέκνων στον Ιουδαϊσμό, την Ελληνιστική Κοινωνία και τον Απόστολο Παύλο, [w:] Ζ΄ Παύλεια, Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο „Εκκλησία και Κράτος κατά τον Απόστολο Παύλο”, Βέροια 2001, s. 98-112.Γιανναράς Χρ., Ενάντια στη θρησκεία, Αθήνα 2007.Κάβακα Α., Νέοι Γονείς με Χαρούμενα και Υπάκουα Παιδιά, Αθήνα 1985.Κακαβούλης Α., Συναισθηματική Ανάπτυξη και Αγωγή, Αθήνα 1997.Καραβιδόπουλος Ι., Αποστόλου Παύλου Επιστολές. Προς Εφεσίους, Φιλιππησίους, Κολοσσαείς, Φιλήμονα, Θεσσαλονίκη 1992.Kazhdan P., Η βυζαντινή οικογένεια και τα προβλήματά της, „Βυζαντινά” 14 (1988) 223-236.Κιουσοπούλου Α., Ο θεσμός της οικογένειας στην Ήπειρο κατά τον 13ο αιώνα, Αθήνα 1990.Λαΐου Α., Ο θεσμός της μνηστείας στο δέκατο τρίτο αιώνα, Αφιέρωμα στον Νίκο Σβορώνο, t. Α΄, Ρέθυμνο 1986, s. 280-296.Νικολαΐδης Απ., Γάμος και οικογένεια: Εκκλησιαστική προσέγγιση [w:] Γάμος και οικογένεια : διαπιστώσεις και προοπτικές : πρακτικά της Β’ Διεπιστημονικής Συσκέψεως, Διορθόδοξον Κέντρον της Εκκλησίας της Ελλάδος, Πεντέλη, 5 & 6 Νοεμβρίου 2004, Αθήναι 2008, s. 67-74.Παπαδάτος Σ. Ι., Περί της μνηστείας εις το βυζαντινόν δίκαιον [Πραγματείαι της Ακαδημίας Αθηνών t. 50], Αθήναι 1984.Παρασκευαΐδης Χρ. (Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος), Οικογένεια στην 3η χιλιετία, „Εκκλησία” 10 (2002) 651-657.Παρασκευόπουλος Ι., Εξελιτική Ψυχολογία: Σχολική Ηλικία, t. 3, Αθήνα 1985.Περσελής Ε., Χριστιανική αγωγή και σύγχρονος κόσμος. Θέματα θεωρίας και πράξης της Χριστιανικής αγωγής, Αθήνα 1994.Πιτσάκης Κ. Γ., Ζητήματα κωλυμάτων γάμου από την νομολογία και την πρακτική του „δεσποτάτου” της Ηπείρου, [w:] Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου για το Δεσποτάτο της Ηπείρου (Άρτα, 27-31 Μαΐου 1990), Άρτα 1992, s. 355-374.Πιτσάκης Κ. Γ., Το κώλυμα γάμου λόγω συγγενείας εβδόμου βαθμού εξ αίματος στο βυζαντινό δίκαιο, Αθήνα-Κομοτηνή 1985.Ράνσιμαν Σ., Βυζαντινός πολιτισμός, Αθήναι 1969.Σταυρίδου-Ζαφράκα Α., Από την εκκλησιαστική οργάνωση του κράτους της Ηπείρου. Εκκλησιαστικά οφφίκια κκαι υπηρεσίες του κλήρου τον 13ο αι., [w:] Η βυζαντινή Άρτα και η περιοχή της. Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Αρχαιολογικού και Ιστορικού Συνεδρίου (Άρτα 12-14 Απριλίου 2002), Αθήνα 2007, s. 161-196.Σταυρίδου-Ζαφράκα Α., Η κοινωνία της Ηπείρου στο κράτος του Θεοδώρου Δούκα, [w:] Πρακτικά Διεθνούς Συμποζίου για το Δεσποτάτο της Ηπείρου (Άρτα, 27-31 Μαϊου 1990), Άρτα 1992, s. 313-333.Τρωιάνος Σ. Ν., Δημήτριος ο Χωματιανός κατά Θεοδώρου του Βαλσαμών: Είναι γνήσια τα τέκνα από ιερολογημένη μνηστεία; [w:] Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου για το Δεσποτάτο της Ηπείρου (Άρτα, 27-31 Μαϊου 1990), Άρτα 1992, s. 345-353.Τρωιάνος Σ. Ν., Οι Νεαρές Λέοντος Στ΄ του Σοφού. Προλεγόμενα, κείμενο, απόδοση στη νεοελληνική, ευρετήρια και επίμετρο, Αθήνα 2017.37-4418374