O smutnej starości, czyli o przemocy w rodzinie wobec osób starszych

Domestic violence has recently become one of the most frequently discussed topics. Its increasing relevance can be seen on television in social campaigns aimed at sensitizing society to this phenomenon, its manifestations, conditions, and effects. A great deal of social welfare institutions offer support to help victims of violence, and those who are abused are encouraged to take courage and seek professional support. While people of all ages are, unfortunately, exposed to violence, the most common victims of violence are children, women, and the elderly. Elderly abuse is a painful, difficult, and hidden reality wherein a person’s home and family cease to be safe; therefore, this vulnerable population needs support. However, in order to help this population, it is necessary to know about the problem and effective forms of intervention. This article discusses the extent of domestic violence against the elderly, what it looks like, as well as the circumstances of such behavior based on research conducted in social welfare institutions in the Podlasie Province of Poland. The last part of the article presents the elderly’s most common responses to the abuse, which can be useful to all those who find out about violence against seniors and want to help them.Przemoc w rodzinie to zagadnienie, które w ostatnim czasie jest jednym z częściej dyskutowanych tematów. Świadczą o tym m.in. pojawiające się w telewizji kampanie społeczne mające na celu uwrażliwienie społeczeństwa na to zjawisko, jego przejawy, uwarunkowania i skutki. Mówi się też dużo o instytucjach świadczących pomoc osobom doznającym przemocy i tym samym zachęca się wszystkich doświadczających złego traktowania, by zdobyli się na odwagę i szukali profesjonalnego wsparcia. Na doświadczenie zachowań przemocowych narażony jest niestety każdy, a wśród najczęstszych ofiar nadużyć są dzieci, kobiety i osoby starsze. Starość przeżywana w cieniu przemocy jest doświadczeniem bolesny i trudnym. Dlatego wparciem należy objąć seniorów, dla których dom, rodzina, przestały być bezpiecznym miejscem. Niemniej, aby pomagać, trzeba mieć wiedzę na temat problemu i możliwych form interwencji. Na podstawie badań przeprowadzonych w instytucjach pomocy społecznej w woj. podlaskim, w przedkładanym artykule omówiono skalę problemu przemocy w rodzinie wobec osób starszych i jej charakterystyczne cechy, jak też opisano uwarunkowania tego typu zachowań. Ostatnia część artykułu dotyczy najczęstszych reakcji seniorów na doznawane krzywdy, bo ich znajomość może być przydatna wszystkim tym, którzy dowiedzą się o przemocy wobec seniora i zechcą mu pomóc.EMILIA KRAMKOWSKA – socjolog, dr, adiunkt w Zakładzie Socjologii Edukacji i Gerontologii Społecznej Wydziału Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku, członek zespołu badawczego w trzech projektach międzynarodowych - finansowanych ze środków Komisji Europejskiej - dotyczących problematyki przemocy wobec starszych kobiet oraz dwóch krajowych - finansowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej - podejmujących tematykę gerontologiczną; autorka i współautorka ponad 40 publikacji (artykułów, raportów, informatorów czy monografii) z zakresu problematyki socjologicznej i gerontologicznej; zainteresowania naukoweUniwersytet w BiałymstokuCichla, J. “Formy pomocy ofiarom przemocy w rodzinie w kontekście teorii i doświadczeń praktycznych.” Wybrane aspekty przemocy. Diagnoza i profilaktyka. Edited by R. M. Ilnicka and J. Cichla. Torun: Wydawnictwo Edukacyjne AKAPIT, 2009, 107.Frysztacki, K. Socjologia problemów społecznych. Warsaw: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2009.Halicka, M. “Problemy rodziny w opiece nad człowiekiem starym niesprawnym.” In Zostawić ślad na ziemi. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Pędichowi w 80 rocznicę urodzin i 55 rocznicę pracy naukowej. Edited by M. Halicka and J. Halicki. Bialystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2006), 242-254.Halicka, M., and J. Halicki. “Przemoc wobec ludzi starych jako przedmiot badań.” Przemoc wobec ludzi starych. Na przykładzie badań środowiskowych w województwie podlaskim. Edited by M. Halicka and J. Halicki. Bialystok: Temida 2, 2010, 19-44.Halicka, M., J. Halicki, and P. Ślusarczyk. “Przemoc w stosunku do osób starszych.” Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce. Edited by M. Mossakowska, A. Więcek, and P. Błędowski. Poznan: Termedia Wydawnictwa Medyczne, 2012, 495-509.Herzberger, S. D. Violence within the Family: Social Psychological Perspectives. Boulder: Westview Press, 1996.John Paul II. Letter to the Elderly. Vatican City, Italy: Libreria Editrice Vaticana, 1999. https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/letters/1999/documents/hf_jp-ii_let_01101999_elderly.html (Accessed: 10.28.2017).Kawczyńska-Butrym, Z. “Problemy opieki nad człowiekiem starszym–obszary pomocy i wsparcia.” Praca socjalna 14, no. 4. Warsaw: Instytut Rozwoju Służb Społecznych, 1999, 10-26.Kramkowska, E., A. Szafranek, and C. Żuk. “Przemoc wobec starszych kobiet – sondaż w instytucjach.” Praca socjalna 27, no. 5 (2012): 49.Kramkowska, E. Człowiek stary jako ofiara przemocy w rodzinie. Gdansk: Wydawnictwo Naukowe KATEDRA, 2016.Mazur, J. Przemoc w rodzinie. Teoria i rzeczywistość. Warsaw: Wydawnictwo Akademickie Żak, 2002.Mellody, P. Toksyczne związki. Anatomia i terapia współuzależnienia. Warsaw: Jacek Santorski & CO Agencja Wydawnicza. 1993.Pope Paul VI. Gaudium et spes, Pastoral Constitution on the Church in the Modern World. Vatican City, Italy: Libreria Editrice Vaticana, 1965, 52. http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19651207_gaudium-et-spes_en.html (Accessed: 11.12.2017).Pospiszyl, I. Przemoc w rodzinie. Warsaw: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, 1994.Skwarek, M. Przemoc wobec kobiet w rodzinie–perspektywa społecznopolityczna. Praca Socjalna 16, no 4 (2001): 44-52.Sołoma, L. Wybrane zagadnienia. Olsztyn: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1999.Sztander, W. Pułapka współuzależnienia. Warsaw: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 2004.Woźniak-Krakowian, A. “Przemoc wobec rodziny. Próba psychologiczno-socjologicznego portretu sprawcy przemocy w rodzinie.” Zagrożenia życia rodzinnego. Edited by G. Poraj and J. Rostowski. Lodz: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2003, 201-211.Walsh, C. A., G. D’Aoust, and K. Beamer. “Elder Abuse and Bullying: Exploring Theoretical and Empirical Connections.” Bullying in Different Contexts. Edited by C. P. Monks and I. Coyne, New York: Cambridge University Press, 2011, 185-210. DOI: 10.1017/CBO9780511921018.009Zych, A. A. Słownik gerontologii społecznej. Warsaw: Wydawnictwo Akademickie Żak, 2001.16/212514