Waarderend veldonderzoek van een 19e-eeuws vissersschip in het Markermeer bij Uitdam

ADC Maritiem heeft in samenwerking met Baars- CIPRO een inventariserend veldonderzoek (IVO) uitgevoerd op scheepwrak EA_08-133 in het Markermeer bij Uitdam. Het wrak is tijdens archeologisch vooronderzoek aangetroffen in het kader van de voorgenomen dijkversterking. Naar aanleiding van deze vondst was nader onderzoek nodig om de archeologische waarde ervan vast te stellen. Het in deze rapportage beschreven project betreft een waarderend onderzoek conform de KNA waterbodems 4.1, protocol 4103. Het duikonderzoek is uitgevoerd van 2 tot en met 6 juli 2018. Hierbij is het wrak verkend en zijn drie proefputten gegraven. In overleg met de directievoering is besloten tot het volledig opgraven van het voorschip. Vier dagen na afronding van de duikwerkzaamheden is de wraklocatie met hoge resolutie multibeam opgenomen. De verzamelde gegevens over het wrak leiden tot de conclusie dat het om de restanten van een middelgroot vissersschip gaat met een relatief groot voorschip. Deze indeling is bekend bij botterachtige schepen. Vastgesteld is dat van het hier onderzochte vissersschip betrekkelijk weinig bewaard is gebleven. Het beeld dat uit het beschikbare historische kaartmateriaal naar voren komt is dat de wraklocatie geïsoleerd is en geen betekenisvolle relatie heeft met een maritieme infrastructuur op land of in het water. Het betreft geen scheepskerkhof, zoals die bij voormalige visserijsteden langs de Zuiderzee bekend zijn. Het vaartuig ligt in een voormalig vaargebied en lijkt op basis van deze positie en gezien de aanwezigheid van enkele onderdelen van de inventaris in het wrak vergaan door schipbreuk. Om een bouwdatum van het wrak te verkrijgen zijn in totaal vier dendromonsters geanalyseerd. Van de twee monsters die een datering opleverden kon een post quem datering van 1854 worden vastgesteld. Aannemelijk is dan ook dat het schip in het derde kwart van de 19e eeuw is gebouwd. Het geheel aan vondsten kan gedateerd worden op basis van typologische kenmerken in de tweede helft van de 19e eeuw. De meeste vallen alle onder de categorie kombuisgoed. Om deze reden is er voldoende basis om het vondstencomplex te interpreteren als de restanten van de inventaris van de kombuis of kookplaats. Het is vervolgens opmerkelijk dat er geen sporen zijn aangetroffen van de vuurplaats of kombuisconstructie in het wrak. Zoals gebruikelijk bij de interpretatie van scheepsinventarissen moet rekening worden gehouden met wrakvormingsprocessen, waarbij het gezien de relatief ondiepe ligging van dit wrak voor de kust van Uitdam zeer waarschijnlijk is dat het wrak gedeeltelijk is geborgen, ontmanteld en geplunderd. Naar aanleiding van deze vondst is archiefonderzoek verricht, waarbij een match is gevonden met de schipbreuk van de VD10 op 19 november 1900. In het krantenartikel uit de Nederlandsche Staatscourant wordt schipper Pieter Zwarthoed genoemd, die met zijn vissersschip bij Uitdam is vergaan als gevolg van de botsing met een tjalk. Alle verzamelde gegevens passen in dit scenario. Om deze reden wordt in dit verslag de werkhypothese gehanteerd dat het hier om de VD10 gaat, totdat er nieuwe gegevens boven water komen die een andere interpretatie ondersteunen