Wykorzystanie: kondycja postkolonialna w świetle wczesnych utworów Hanifa Kureish

Niniejsza rozprawa doktorska jest pracą monograficzną poświęconą twórczości współczesnego brytyjskiego pisarza, Hanifa Kureishi. Autor ten wpisuje się w kanon pisarzy mniejszościowych pod względem rasowym, gdyż będąc synem Pakistańczyka i Angielki często uznawany jest za reprezentanta diaspory azjatyckiej w Wielkiej Brytanii. W początkowym etapie swojego pisarstwa Kureishi uplasował się także pośród znamienitych nazwisk twórców literatury postkolonialnej. Wbrew temu co sam o sobie mówi krytyka literacka, czytelnicy, jak i twórcy filmowi wciąż klasyfikują autora jako reprezentanta tego kanonu. Rozprawa ma na celu podkreślenie i udowodnienie, iż twórczość pisarska Hanifa Kureishi rzeczywiście umiejscawia go pomiędzy nazwiskami takiego formatu jak V.S. Naipaul, Salman Rushdie, czy ostatnio Zadie Smith, Kazuo Ishiguro i Gautam Malkami. W swoich utworach pisarz wykorzystuje znajomość dwóch środowisk, kultur, tradycji i klas społecznych i opisuje problemy z jakimi borykają się reprezentanci azjatyckiej mniejszości narodowej, w szczególności Pakistańczycy i Hindusi. Ponadto Kureishi wskazuje na różnice w pozycji społecznej, aspiracjach i stopniu roszczenia praw obywatelskich pomiędzy dwoma pokoleniami diaspory: tymi, którzy przybyli do Wielkiej Brytanii w latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku a pokoleniem ich dzieci, do których Kureishi sam przynależy. Świat bohaterów stworzony przez autora to świat, w którym zderzają się obyczaje zachodniej Europy i Azji. Jednocześnie jest to świat, w którym najważniejsze uczucia i doświadczenia są ponad podziałami: miłość, pożądanie, tradycja, historia, więzy rodzinne – to wszystko wciąż kształtuje bohatera Kureishiego, który pod tym względem nie różni się specjalnie od swojego angielskiego rówieśnika. Bohater Kureishiego jest jednak bardzo złożony, wręcz skomplikowany. Reprezentuje on często dwie rasy, gdy jeden z rodziców to Anglik a drugi Azjata, bądź też wychowany jest na styku dwóch światów – oboje rodzice to Azjaci, którzy wybrali życie w Wielkiej Brytanii. W swoim umiejscowieniu „pomiędzy” kulturami a nawet dwoma światami, postkolonialny protagonista przyjmuje różnorakie pozy, przekracza określone bariery, „upodabnia się” za pomocą mimikry, porzuca swą tradycję by za chwilę do niej powrócić. W poszukiwaniu swojego miejsca w społeczeństwie ucieka on od swojej ewidentnej hybrydyczności na rzecz kwestionowanej, rozmytej i obcej tożsamości. Poszczególne rozdziały dysertacji omawiają zagadnienia łamania tabu heteroi homoseksualnej miłości, odnajdywania się w zdekonstruowanym, odwróconym genderowym świecie, namacalnego doświadczania podróży pomiędzy kulturami i odczuwania konsekwencji rozpadu imperium. Pisarz usiłuje na nowo zdefiniować Brytyjskość, tożsamość, płeć i pokolenie państwa wielonarodowościowego. Jego bohaterowie próbują uwolnić się od banalnej kategoryzacji i stereotypowego przypisywania ról w społeczeństwie. Błądzą, szukając i próbując określić swoje „ego”. Dokonują tego poprzez wszelkie eksperymenty z własna płcią, seksualnością, rasowością, religijnością i intelektem. Rozprawa stopniowo wprowadza czytelnika w świat spuścizny azjatyckiej przywiezionej z Indii i Pakistanu do Londynu. Następuje moment zastanowienia u hybrydycznego protagonisty, który częstokroć odczuwa fascynację islamem, językiem i barwami Indii, a w konsekwencji jego stosunek do kultury zachodu staje się ambiwalentny i nieprzyjazny. W efekcie bohaterowie szukają ocalenia w „wiecznej tułaczce” potraktowanej tu w dwojaki sposób. Dosłownie, gdy usiłują uciec z przedmieść Londynu do jego centrum upatrując w tym ocalenia, wyzwolenia i okazji do realizacji własnych marzeń. Przenośnie, gdy uciekają w głąb własnej duszy i umysłu, często za pomocą islamu, narkotyków bądź uzależnienia od seksu. W dalszej części dysertacji autorka podkreśla elementy, które łączą i które dzielą bohaterów z obiema kulturami. Moment zatrzymania „pomiędzy” jest niezwykle wartościowy, ponieważ, jak twierdzi sam Hanif Kureishi, pozwala spojrzeć na to co z przodu i na to co z tyłu. Wybór jednak, wbrew pozorom, nie jest łatwiejszy, jeśli w ogóle możliwy. Próba asymilacji i dostosowania się człowieka postkolonialnego do wymogów zachodniego społeczeństwa doprowadza do spaczenia własnej osobowości. Staje się on hybrydą, dziwakiem i dwugłowym „potworem” niezrozumiałym dla żadnej ze stron. Taki „obcy” wywołuje strach i agresję, co doprowadza do przemocy i przejawów mocno rasistowskich oraz do prób kolejnego „skolonizowania” postkolonialnego podmiotu. Człowiek postkolonialny zostaje na zawsze „skażony” wielokulturowością, którą reprezentuje. Płaci za to wysoką cenę gdyż nie obce mu są depresja, załamanie, kryzys a nawet szaleństwo, które jest efektem nieumiejętności odnalezienia swojego miejsca w społeczeństwie. Wreszcie przedstawiono pozycję postkolonialnego człowieka we współczesnym Londynie. Szczególną uwagę poświęcono relacji ojciec-syn, która jest zabarwiona stosunkiem Ikara i Dedala, ale także konfliktem międzypokoleniowym i brakiem przystosowania. Pozycja kobiety postkolonialnej pierwszego pokolenia zazwyczaj kumuluje się wokół domu, tradycji i patriarchatu, któremu owa kobieta podlega. Relacje matek z synami są skomplikowane, dotknięte kompleksem Edypa i wielką nieobecnością bądź przerysowaną pasywnością bohaterki. Przedstawicielki obydwu generacji podlegają złudnemu wrażeniu wolności. Najczęściej nie zdają sobie sprawy, że zjawisko „podwójnej kolonizacji” i patriarchatu przyćmiewa jakiekolwiek akcje feministyczne. Białe bohaterki Kureishiego to z kolei femme fatale, świadome swoich atutów Amazonki kolonizujące podatnych mężczyzn i zadające ból ich żonom, matkom i córkom. Ostatnie zagadnienie poruszane w rozprawie to zmiany konwencjonalnej pozycji mężczyzny postkolonialnego. Męskość, która podlega dewiacji, wypaczeniu a przede wszystkim osłabieniu powiązana jest z Hamletyzmem, poczuciem „unheimlich”, wiecznie chłopięcą naturą, wreszcie niezaprzeczalną zniewieściałością