In the Wyspianski spectrum. Stained-glass in the poetry of Young Poland – between a graphic allusion and a synthesis of aesthetic pursuits of the period

Wydział Filologii Polskiej i KlasycznejW rozprawie doktorskiej omówiono twórcze przekształcenia tematu witrażu w poezji Młodej Polski. Lektura młodopolskich tomów lirycznych, umożliwiła odkrycie nieprzebadanego dotąd zjawiska. Witraż okazał się ważnym „obrazowym tematem”, czyli takim powtarzalnym elementem imaginacji zbiorowej, w którym jednocześnie manifestuje się indywidualność autora. Witraż ulubiony już przez romantyków architektoniczny detal świątyni, użyty i sfunkcjonalizowany jako obraz poetycki, niczym pryzmat ogniskuje w sobie rozmaite znaczenia, stając się też niekiedy metaforą samej poezji. W rozprawie zaakcentowano szczególną rolę listów Stanisława Wyspiańskiego do Lucjana Rydla z 1890 roku. Mają one walor tematologicznego przewodnika po młodopolskich witrażach poetyckich. Wyspiański podejmuje większość tematów kluczowych dla analizowanych w rozprawie utworów (np. Kazimiery Zawistowskiej, Kazimierza Lubeckiego, Jana Pietrzyckiego, Czesława Cieplińskiego, Wiktora Dzierżanowskiego, Adama Racława Dobrowolskiego). Wśród najciekawszych realizacji tematu wyróżniono takie wariacje obrazowe, jak np.: witraż–oko, witraż-kwiat, witraż-łza, witraż-gobelin, witraż-figuralny. Wyodrębniono ponadto grupę utworów odnoszących się do konkretnych witraży, w tym do projektów i witraży Stanisława Wyspiańskiego. Uwzględniono także wiersze, które explicite nie zawierają odniesień do witraży, ale przywołują je aluzyjnie. Na podstawie zgromadzonych materiałów i przeprowadzonych interpretacji zakreślono znaczenia pojęcia witrażowości.The dissertation treats the issue of creative transformations of stained-glass as a theme in the poetry of Young Poland. Reading lyrical volumes of Young Poland resulted in discovering a phenomenon unexamined so far. Stained-glass proved to be as an important “graphic theme”, that is, a repetitive element of collective imagination in which an author’s individuality is manifested at the same time. Stained-glass, an architectural detail of a temple favoured by romanticists, used and functionalized as a poetic image, focalizes various meanings like a prism, sometimes becoming a metaphor of poetry itself. The dissertation stresses a special role of Stanislaw Wyspiański’s letters to Lucjan Rydel of 1890. They serve as a thematological guide to the poetic stained-glass of Young Poland. Wyspiański discusses a great majority of the topics crucial for the poetic works analysed in the dissertation (e.g. lyrics created by Kazimiera Zawistowska, Kazimierz Lubecki, Jan Pietrzycki, Czesław Ciepliński, Wiktor Dzierżanowski, Adam Racław Dobrowolski). Imaging variations such as e.g. stained-glass-eye, stained-glass-flower, stained-glass-tear, stained-glass-tapestry/stained-glass-fabric, figurative stained-glass were distinguished among the most interesting realizations of the theme. Moreover, a group of poetic works referring to specific stained-glass, including projects and stained-glass by Stanisław Wyspiański, was selected. Also, the dissertation presents a choice of poems which do not contain explicit references to stained-glass, but allude to them. On the grounds of the selected materials and their interpretation, a concept of stained-glass in poetry was delineated.Rozprawa doktorska powstała w ramach realizacji projektu badawczego Witraż w poezji Młodej Polski – między obrazową aluzją a syntezą dążeń estetycznych epoki, finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2013/11/N/HS2/03285