Administration of Pontus diocese in the late Roman Empire

Wydział HistorycznyZasadniczym celem dysertacji jest rozpatrzenie dziejów późnorzymskiej administracji cywilnej w diecezji Pontu (od Dioklecjana do czasów dynastii Heraklidów). Do tej pory ta jednostka terenowa Cesarstwa Rzymskiego nie stała się przedmiotem kompleksowych studiów. Analiza obecnego stanu badań w sposób jasny dowodzi, że mamy do czynienia jedynie z przyczynkami w marginalny sposób odnoszącymi się do powyższego zagadnienia. Niewykorzystana została zwłaszcza bogata baza źródłowa obejmująca akta normatywne, narracje literackie, prowincjonalne katalogi, dokumenty kościelne i epigrafikę. Konieczne jest zatem wypełnienie luki istniejącej w literaturze przedmiotu, poprzez zaprezentowanej pierwszej monografii poświęconej funkcjonowaniu diecezjalnego aparatu w Poncie. Dysertacja składa się z trzech rozdziałów, które podzielone są na mniejsze jednostki. Rozdział pierwszy odnosi się do chronologii utworzenia diecezji, jako ogniwa terenowej administracji w państwie. W tym celu autor przeanalizuje kwestie związane ze zmianami znaczenia terminu διοίκησις = dioecesis przed reformami Dioklecjana i Konstantyna I. Ponadto omówiona zostanie koncepcja Th. Mommsena, który zaproponował datację powstania diecezji na rok 297. Weryfikacja danych prozopograficznych z okresu tetrarchii umożliwi korektę zaproponowanej przez Mommsena chronologii. Następnym krokiem będzie zdefiniowanie różnicy występującej pomiędzy agentes vices praefectorum praetorio i wikariuszami diecezji. Zgodnie z przedstawioną interpretacją agentes z czasów Dioklecjana nie działali jeszcze w diecezjalnych strukturach, lecz pełnili funkcję ekstraordynaryjnych zastępców prefekta pretorio w danym regionie. Dopiero Konstantyn Wielki wprowadził podział terytorialny państwa na diecezje w latach 312-324. Terminus ante quem powołania diecezji Pontu jest z całą pewnością 19 lipca 325 roku. Kolejni cesarze określili rolę diecezjalnego zwierzchnictwa, jako elementu pośredniego w imperialnej administracji Rzymu. Proces ten zakończył się około 372 roku nadaniem wikariuszowi tytułu spectabilis. Ostatnim z badanych w tym rozdziale zagadnień będzie datacja katalogu Incipit eiusdem nomina provinciarum omnium (zwanej też Laterculus Veronensis) i jego znaczenia dla opisu wewnętrznej struktury diecezji Pontu. Autor przychyla się do wcześniejszych postulatów historyków, aby za termin powstania dokumentu uznać okres panowania Konstantyna I. Co więcej, dwie glosy widniejące we fragmencie rękopisu, opisującym układ prowincji diecezji Pontu, nie są późniejszymi interpolacjami. Wnikliwe analiza inskrypcji namiestników prowincji wskazuje, że pierwsza z nich odnosi się nie do podziału Paflagonii na dwie części, ale do rozpadu prowincji Pontus-Paflagonia. W jego wyniku powstały dwie odrębne prowincje pontyjskie: Diospontus i Pontus Polemoniacus. Natomiast druga glosa informująca o aneksji Armenii Minor też została błędnie zinterpretowana. Raczej odnosiła się ona do stanu zwasalizowania sąsiedniego państwa, krótko po zawarciu przez Rzym traktatu pokojowego z Persją sasanidzką w 299. Stan podległości Królestwa Armenii utrwalił Maksymin Daja w 312 roku. W rozdziale drugim poruszona zostanie hierarchia prowincji wchodzących w skład diecezji Pontu od IV do VII wieku. Początkowo autor omówi wcześniejszy etap kształtowania się rzymskiej administracji terenowej w północnej Anatolii. Następnie scharakteryzowana zostanie specyfika prowincjonalnych namiestnictw przed reformami Justyniana I. Przedstawiony układ dowodzi, że ta diecezja nie była w pełni zuniformizowaną i jednolitą strukturą. Dalszym etapem ewaluacji będzie rozpatrzenie sprawy integralności wewnętrznej diecezji Pontu. W literaturze pojawiają się sugestie o dwóch potencjalnych cesjach w czasach Konstantyna Wielkiego i Konstancjusza II. Autor neguje zasadność powyższych hipotez. Pierwsze istotne zmiany w funkcjonowaniu diecezji przynoszą reformy justyniańskie z lat 535 i 536. Cesarz Justynian pragnąc ukrócić nadużycia związane z praktyką suffragium, zdecydował się na rozwiązanie urzędu wikariusza oraz powołanie nowych namiestników w randze vir spectabilis. Posiadali oni komendę wojskową, ale tylko w granicach zarządzanej prowincji. Ośrodek władzy administracyjnej przesunął się z prowincji zachodnich i centralnych na rzecz wschodnich jednostek terenowych. W 548 roku władze zrewidowały dotychczasową politykę, przywracając wikariusza Pontu. Główną przyczyną dokonanej zmiany była plaga rozbójnictwa w regionie. Dlatego odnowiony urząd miał do dyspozycji oddział wojskowy. Ostatni odnotowany przez historyków wikariusz sprawował swój urząd w 610 roku. Przyczyną rozwiązania diecezji w VII wieku była zapewne militaryzacja państwa, spowodowana przez długoletni konflikt z Persją sasanidzką, a później inwazję muzułmanów. Istnienie wydzielonej administracji cywilnej w tych warunkach stało się niemożliwe. Trzeci rozdział przedstawia kompetencje wikariusza i jego biura. Zachowana baza źródłowa ukazuje aktywność tego urzędnika w czterech sferach działalności publicznej: • sądownictwa • kontroli fiskalnej • nadzoru instytucjonalnego • ochrony porządku publicznego Wikariusz pełnił nie tylko funkcję instancji apelacyjnej, ale interweniował w spory sądowe, które w jego opinii przekraczały uprawnienia zwykłego namiestnika. Obszar jego jurysdykcji został ograniczony w ustawie Konstancjusza II z 3 maja 361 roku. Odtąd obywatele Bitynii oraz Paflagonii składali apelacje przed trybunałem prefekta Konstantynopola. Akty normatywne prezentują urząd diecezjalnego naczelnika, jako gwaranta poprawności wdrażanych procedur skarbowych. Przedmiotem jego oceny były zwłaszcza oszacowania podatkowe miejskich kurii. W aspekcie nadzoru instytucjonalnego jego zadania koncentrowały się głównie na inspekcjach prowincji, kontroli lokalnej sieci - cursus publicus i współpracy z Kościołem. Ważnym zadaniem wikariuszy Pontu było zapewnienie porządku publicznego. W pierwszych dekadach V wieku władze zdecydowały nawet o tymczasowym zastąpieniu wikariusza komesem, którego naczelną troską była deeskalacja buntowniczych nastrojów w regionie. W momencie ustania zagrożenia cesarz Teodozjusz II powrócił do praktyki nominacji wikariuszy (połowa lat trzydziestych V wieku). Kwestia ochrony porządku publicznego nie doczekała się satysfakcjonującego rozwiązania aż do czasów reform justyniańskich. Druga część rozdziału poświęcona została strukturze diecezjalnego officium i prozopografii wikariuszy. Spośród dwudziestu przykładów karier urzędniczych jedynie trzynaście należy uznać za w pełni wiarygodne. Na ich podstawie można stwierdzić istnienie trwałych tendencji w aspekcie pochodzenia danego urzędnika oraz preferowanej religii. W czasach tetrarchii pojawiający się viceprefekci pochodzili głównie z Zachodu. Za rządów Konstancjusza II i Walensa wikariusze rekrutowali się spośród kręgów urzędniczych wywodzących się z diecezji Pontu. Po akcesji Teodozjusza I ponownie zarządcami diecezji zostają przedstawiciele zachodniej elity. W przypadku preferencji religijnych, to aż do końca pierwszej połowy IV wieku dominują wyznawcy tradycyjnych kultów grecko-rzymskich. Ostatnie dekady przynoszą zmianę omawianej tendencji na korzyść chrześcijaństwa, które utrzymuje status religii państwowej w kolejnych wiekach. Podsumowując, zaprezentowana dysertacja będzie pierwszą monografią przedstawiającą niezwykle złożony problem funkcjonowania diecezjalnej jednostki, wprowadzającą przy tym kolejny punkt do dyskusji uczonych nad historią regionalną późnego Cesarstwa Rzymskiego.The aim of a PhD thesis, is to examine the history of the late Roman civil service in diocese of Pontus (from Diocletian to Heraclian Dynasty). So far, that administrative department of the Roman Empire have not been the subject of a comprehensive study. An analysis of the current state of research clearly shows that we are dealing only with contributions which are marginally related to the issue in question. Still haven’t been used wide range of sources like for instance normative acts, literary narratives, provincial catalogues, Church documents as well as epigraphy. It is necessary to fill the gap in historical studies by presentation a modern work, which is devoted to the diocesan apparatus of Pontus and its function. This dissertation is divided into three chapters which consists a fewer subunits. First chapter defined the chronological framework of dioceses creation as an administrative system of Roman state. For this purpose author is going to analyze the meaning of the term διοίκησις = dioecesis before Diocletian and Constantine reforms. Furthermore will be debated a concept of Th. Mommsen, who actually proposed the date 297 A.D. as the beginning of the diocesan administration. A verification process of prosopographic data from the Tetrarchic period will evaluate Mommsen’s chronology. Next step is to define relation between agentes vices praefectorum praetorio and vicar’s of diocese. According to authors interpretation in Diocletianic times agentes didn’t act in diocesan unit but only as an extraordinary deputy of praetorian prefect in particular region. Not until Constantine the Great had introduced a territorial division based on dioceses in period from 312 A.D. to 324 A.D. A terminus ante quem for creation of Pontic diocese is definitely on 19-th July 325 A.D. Successive emperors established diocesan vicars as intermediate level in imperial bureaucracy of Rome. Presumably, the process was completed in 372 A.D. by honoring vicars with title rank spectabilis. The last topic in this chapter will be focused on dating Incipit eiusdem nomina provinciarum omnium (also called Laterculus Veronensis or Verona List) as well as it descriptions influence on internal organization of diocese of Pontus. Author agreed with previous assumptions made by historians that these document was actually composed during Constantine I rule. Moreover two glosses in part of manuscript, which shows Pontic district, weren’t the later interpolation. A thorough analysis of governors inscriptions is clearly indicating that first gloss didn’t depict division of Paphlagonia, but more complex partition of Pontus-Paflagonia. As a result two separated Pontic provinces had been founded: Diospontus and Pontus Polemoniacus. While a second gloss was wrongly interpreted to a annexation of Armenia Minor. It rather informed about dependence of neighbor state after Rome had signed a peace treaty with the Sassanid Empire in 299 A.D. Subordination of Armenian Kingdom was strengthen by Maximinus Daia in 312 A.D. In second chapter author is going to discuss hierarchy of provinces, which formed diocese of Pontus, from 4-th to 7-th century. Initially will be debated a previous phase of Roman territorial administration in northern Anatolia. Subsequently author will characterized governorship before emperor Justinian reform. This particular administrative unit was not fully unified and homogeneous. Further phase of evaluation will be issue of interior integrity of Pontus diocese. In literature appears the suggestions about two possible divisions in period of Constantine I and then during Constantius II rule. Author denies previous hypothesis correctness. First important change brought Justinanic reforms from 535-536 A.D. Emperor Justinian tried to reduce abuses associated with practice suffragium so he had decided to solved office of vicars as well as nominated the new governors with rank spectabilis. They had a military command although only in own province borders. The center of administrational power was transferred from western and central province to eastern districts. In 548 A.D. occurred a revision of policy so the authority of vicar was restored in Pontus. Main reason for this change was caused by a rapid wave of brigands extortion. The last recorded in historical studies vicar of Pontus had served in 610 A.D. The militarization of state in 7-th century caused by a war with Persia and invasion of Muslim was the main factor for abolition of dioceses. The separate unit of civil service couldn’t existed in such condition. Third chapter will described the competences of vicar and his office. Survived source materials shows actions of this particular official in four spheres of public activity: • judicial branch • control of fiscal branch • institutional oversight • protection of public order Vicars acted not only as appellation instance but also in litigations which in his opinion exceeded the authority of ordinary governor. The area of jurisdiction has been limited in law of Constantius II on 3-rd Mai 361 A.D. Henceforth citizens of Bithynia and Paphlagonia could make appeals at judicial court of prefect in Constantinople. Normative acts presented diocesan authority in role of guarantor who had supervised implementation of tax procedures. Subjects of his assessment was especially taxation registers of curial councils. An aspects of institutional oversight concerned on provincial inspection, supervision of network infrastructure - cursus publicus and collaboration with Church. Important task for office of Pontic vicar was protection a public order. In the first decades of the 5-th century vicars was temporary replaced by comes whose main concern was de-escalation of rebellious moods in region. After the threat has expired, emperor Theodosius II restored a practice of vicars nomination (a second half of 30. in 5-th century). The issue of public order security wasn’t solve in satisfactory way till the Justinianic reforms. The second part of chapter will be devoted to the structure of diocesan officium and prosopographical dates of vicars. Among twenty examples of official careers only thirteen should be considered as reliable. That allows to discerned persistent trends in aspects of official orgies and religious beliefs. During the times of Tetrarchy appeared in sources mainly vice-prefect from West. From the rule of Constantius II to Valens vicars were recruited from officials groups that originated from Pontic region. After accession of Theodosius I diocesan authority was again under control of western elites. In case of religious preferences vicar post was dominated by pagans till the end of the first half of 4-th century. The last decades changed this tendency in favor of Christianity, which had acquired a status of a state religion, confirmed in the next centuries. To sum up, the dissertation presented here will be the first monograph to contain the extremely complex problems of the functioning diocesan bureaucracy, introducing another points in scholars discussion about regional history of Roman Empire