Normatywne teorie mediów: media w nowych demokracjach

The political changes which occurred in Central and Eastern Europe in the last decade of the 20th century resulted in introducing democratic systems to replace authoritarian regimes. The political transformation in the region affected also freedom of speech and leeway for the media. The transformation was of an evolutionary nature, preceded by discussions and disputes over the future form of the media. At the initial stage of the changes, strict state control was required, as the government was responsible for the success of the democratic changes. Following the overthrow of the authoritarian regimes, a need emerged for sorting out the legal and institutional basis of a free media intended to be established on the basis of state-owned media, fully controlled by the political authorities and in fact assuming a single role, namely that of a propaganda machine. Normative theories of the media have become the starting point, as a collection of ideas and postulates stating that the media’s mode of operation should facilitate socially desirable values. Discussions of the legal, institutional, functional as well as personal solutions related to the mass media in the new democracies referred to observations and agreements among researchers who came from systems with long democratic traditions. This paper revolves around the relation between the media and democracy, and argues that the theory of the media’s social responsibility and the democratic-participant theory were the major source of inspiration for the participants of the debates about the future form of the mass media in the emerging democracies. It is worth noticing that these theories represent not only slightly different opinions on the role of the media in a democracy but they also reflect the differences in understanding the essence of democracy.Zmiany polityczne, które zaszły w Europie Środkowo-Wschodniej w ostatniej dekadzie XX wieku zaowocowały odejściem od reżimów autorytarnych i wprowadzaniem demokratycznych rozwiązań ustrojowych. Transformacja ustrojowa w krajach regionu dotyczyła także sfery wolności słowa i swobody działania mediów. Przemiany odbywały się w sposób ewolucyjny, poprzedzały je dyskusje i spory o przyszły kształt mediów. W początkowym etapie przekształceń niezbędna była silna kontrola państwa, to jego struktury odpowiedzialne były za powodzenie demokratycznych przemian. Po upadku reżimów autorytarnych należało uporządkować prawne i instytucjonalne podstawy istnienia wolnych mediów, które powstać miały na fundamencie mediów państwowych, w pełni kontrolowanych przez władzę polityczną i pełniących w istocie jedną rolę – tuby propagandowej. Punktem wyjścia stały się normatywne teorie mediów, które stanowią zbiór idei i postulatów dotyczących tego, jak media powinny działać, aby implementować społecznie pożądane wartości. Dyskusje nad prawnymi, instytucjonalnymi, funkcjonalnymi, a także personalnymi rozwiązaniami dotyczącymi mediów masowych w nowych demokracjach odwoływały się do obserwacji i ustaleń poczynionych przez badaczy wywodzących się z systemów o długiej tradycji demokratycznej. Przedmiotem prezentowanego artykułu jest relacja między mediami i demokracją. Autorka prezentuje pogląd, że teoria społecznej odpowiedzialności mediów, wspomagana założeniami teorii demokratyczno- uczestniczącej, była głównym źródłem inspiracji dla uczestników debat dotyczących przyszłego kształtu mediów komunikowania masowego w rodzących się demokracjach. Warto zauważyć, że teorie te reprezentują nie tylko nieco odmienne poglądy na miejsce mediów w demokracji, ale odzwierciedlają także różnice w pojmowaniu istoty demokracji