Polityka interpretacji historycznej. Dyscyplina przeciw wzniosłości

Celem artykułu jest prześledzenie relacji pomiędzy historią, polityką i interpretacją na tle rozwoju historiografii i jej teorii. Autor, powtarzając swą znaną tezę, że narracyjność jest narzędziem interpretacyjnym, dowodzi, że typ dyskursu wytwarzanego przez historyków, mierzy swoją zasadność byciem narzędziem programu politycznego lub ideologii. Kontekst rozważań stanowią nowożytne narodziny dyscyplin naukowych, ze szczególnym uwzględnieniem nauk humanistycznych i społecznych. W przekształcenie badań historycznych w dziedzinę nauki, mimo deklaracji apolityczności, zaangażowane jest myślenie polityczne. Wzorzec nauk przyrodniczych, służący jako matryca dla wszystkich dziedzin nauki, nie pasuje wszak do nauki, w którą immanentnie wpisana jest interpretacja. Postulowany obiektywizm historyka stanowi przecież projekcję jego subiektywnych wyobrażeń na temat dziejów. Kolejnymi etapami „dyscyplinizacji” wiedzy o historii były: deretoryzacja myślenia historycznego oraz osiemnastowieczna debata estetyczna na temat wzniosłości. Dominantę nowożytnych badań historycznych stanowi estetyzm, który chroni proces historyczny przed postrzeganiem go w kategoriach chaosu oraz wzniosłości, jakie przypisywał im Schiller. Romantyczna wizja historii stała się negatywnym tłem odniesienia dla dziewiętnastowiecznego antyutopizmu – tak marksistów, jak i konserwatystów – który wiązał się z postrzeganiem historii w kategoriach logicznie powiązanych wydarzeń. XX wiek ostatecznie pogrzebał wizję historii – spektaklu nieopanowanych żywiołów, łączonej odtąd z reżimami totalitarnymi. Zdaniem White’a, faszyzm jako wydarzenie historyczne jest dla każdej nauki humanistycznej, która rości sobie prawo do bycia dyscypliną, najtrudniejszym testem odpowiedzialności społecznej. Komentując przykład „rewizjonistycznych” praktyk dyskursywnych dotyczących holokaustu, przytacza badania Pierre’a Vidal-Naqueta, który podaje w tym kontekście także syjonistyczną interpretację historii Zagłady. Za kluczowy dla polityki interpretacji uznaje moment, kiedy dane wydarzenie zostaje przeniesione z domeny pamięci (emocjonalnej) do dyskursu historii (chłodnego). White przestrzega przed zbyt pochopnym określaniem mianem „nieprawdy” wszelkich interpretacji historycznych, ponieważ, jego zdaniem, mają one wciąż żywotny wpływ na bieżące strategie polityczne. Tłumacząc syjonistyczne reakcje kategoriami Schillerowskiej odpowiedzi na „spektakl historii”, dostrzega w nich naturalną potrzebę przywrócenia prawa do godności i wolności narodu żydowskiego.The aim of the article is to trace the relation between history, politics and interpretation bearing in mind the development of historiography and its theory. By repeating his well-known thesis that narrativity is an interpretative tool, the author proves that the type of discourse produced by historians measures its own relevance by being a tool of the political programme or ideology. The context for these considerations are the contemporary scientific branches, with particular emphasis on the humanities and social sciences. Although with apolitical declarations political thinking is incorporated in the transformation of historical research into a science. The model of natural sciences, which serves as a pattern for all branches of science does not fit to a science which inherently needs interpretation. The postulated objectivism of the historian is, after all, constituted by a projection of his or her own view on history. The following stages of the “disciplinisation” of knowledge on history were the deretorisation of historical thought and the 18th century aesthetical debate on sublimity. The leitmotif of contemporary historical research is aesthetism which saves the historical process from viewing it in the categories of chaos and sublimity, which were ascribed to it by Schiller. The romantic vision of history became a negative point of reference to 19th century antiutopianism – both marxists as well as conservatists – which was connected to viewing history in categories of logically combined events. The 20th century finally buried the vision of history as a show of unrestrained elements associated since then with totalitarian regimes. According to White, fascism as a historical event is for every humanities’ science, which claims to be a discipline, the toughest test of social responsibility. He describes the research of Pierre Vidal-Naquet, which in this context also gives a Zionist interpretation of the history of Extermination, and comments on the type of discoursive revisionist practices of the holocaust. The moment when an event is transferred from the category of memory (emotional) to the category of history discourse (unemotional) is a key element of politics used for interpretation. White warns against calling any historical interpretation “untruthful” prematurely because, according to him, they still have influence on current political strategies. By interpreting the Zionist reactions by categories of Schiller’s answer to “history’s show”, he sees it as a natural need for reinstating the right to dignity and freedom of the Jewish nation