Plangebied klimaatbuffer Heijkersbroek te Ell, gemeente Leudal; archeologisch vooronderzoek: een bureauonderzoek: RAAP-RAPPORT 3661

4.1 Samenvatting en conclusie In opdracht van Bosgroep Zuid Nederland heeft RAAP in augustus 2018 een bureauonderzoek uitgevoerd voor het plangebied klimaatbuffer Heijkersbroek te Ell in de gemeente Leudal. Het doel van dit onderzoek was het verkrijgen van inzicht in de archeologische resten die in dit plangebied verwacht worden en de te verwachten diepteligging en fysieke kwaliteit daarvan. Middels het bureauonderzoek zijn gegevens verzameld over de landschappelijke en archeologische context van het plangebied, op basis waarvan een archeologische verwachting is opgesteld. De basis van het landschap in de omgeving van het plangebied gevormd door terrasafzettingen (dalvlakteterras) die bedekt zijn met dekzand. Het terras wordt doorsneden door beekdalen. Ook het grootste deel van het plangebied maakt deel uit van een beekdal (figuur 3). Het betreft het Heijkersbroek (ook wel Elder Broek genoemd), een van oorsprong groot moerasgebied direct oostelijk van de Tungelroysebeek. Volgens de bodemkaart komen ter plekke van de beoogde bodemingrepen relatief natte beekeerdgronden voor (grondwatertrap III; figuur 4). Volgens historisch kaartmateriaal is het gebied tot omstreeks 1950 broekgebied gebleven. Alleen de randen van het plangebied, die op de overgang lagen naar de hoger gelegen gronden, waren landbouwkundig in gebruik (figuur 7). Vanaf de jaren ’50 is het gebied ontwaterd. In eerste instantie werd het gebied landbouwkundig in gebruik genomen. Rond de jaren ’60 werd het gebied in samenwerking met Staatsbosbeheer omgezet naar natuurgebied. Dit is tot op heden zo gebleven. De bekende vondstlocaties in de directe omgeving van het plangebied zijn vooral aangetroffen op de hogere terreindelen, op enige afstand van het plangebied (figuur 6). Het betreft bewoningsresten en losse vondsten uit de Prehistorie (Paleolithicum t/m Bronstijd) en de Romeinse tijd. In het beekdal zelf zijn (in ieder geval in een staal van 500 meter) vooralsnog geen vindplaatsen bekend. Dat betekent niet dat in het plangebied geen vindplaatsen aangetroffen kunnen worden. Uitgebreide onderzoeken bij de Tungelroysebeek hebben aangetoond dat in het beekdal wel degelijk vindplaatsen aanwezig zijn, zoals de resten van jachtactiviteiten die bij een vergelijkbare situatie (moerasgebied bij Mildert) zijn aangetroffen (Roymans, 2013). Volgens de gemeentelijke archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart zijn de bodemingrepen gepland in een zone waarvoor een middelhoge archeologische verwachting geldt voor resten gerelateerd aan een natte context (figuur 5). Het bureauonderzoek heeft deze verwachting bevestigd. Het plangebied ligt in een nat broekgebied, direct naast de Tungelroysebeek. Op basis van resultaten van eerdere onderzoeken worden in dergelijke gebieden resten verwacht van tijdelijke verblijfplaatsen van jager-verzamelaars, resten van jacht- en visserij, afvaldumps, rituele deposities en sporen van veenwinning. De resten kunnen uit alle perioden dateren (paleolithicum t/m Nieuwe tijd). Het betreft veelal puntlocaties waarvan de exacte ligging lastig is te voorspellen. Aangezien de resten waarschijnlijk zijn afgedekt met jonge beekafzettingen, is de gaafheid van eventuele archeologische resten mogelijk goed (zie ook tabel 7; nummer 1). Aangezien het gebied relatief nat is, kan ook organisch vondstmateriaal goed bewaard zijn gebleven. 4.2 Advies Op basis van de resultaten van het onderzoek blijkt dat in het plangebied mogelijk archeologische resten worden bedreigd door de voorgenomen bodemingrepen. Daarom wordt geadviseerd om de plannen zodanig aan te passen dat verstoring zoveel mogelijk wordt voorkomen. Indien het ondiep afgraven van een groot deel van het terrein (7,5 hectare) kan worden beperkt tot maximaal 40 cm –Mv EN de betreffende waterlopen worden gedempt met het vrijgekomen materiaal van de ontgravingen, dan wordt aanbevolen om af te zien van verder archeologisch onderzoek. De vrijstellingsgrenzen worden in dat geval namelijk niet overschreden (er wordt over een oppervlakte van slechts 600 à 750m2 dieper gegraven dan 40 cm –Mv en tot 1000 m2 is vrijgesteld). Bovendien worden in dat geval slechts smalle lijnelementen ontgraven (nieuwe waterlopen). Uit de praktijk blijkt dat bij dergelijke smalle ontgravingen de waarnemingsmogelijkheden zeer gering zijn. Indien uit de uiteindelijke plannen blijkt dat toch tot op ven-niveau wordt ontgraven en er dus geen sprake is van een oppervlakkige afgraving, dan wordt vervolgonderzoek wel aanbevolen. De vrijstellingsgrenzen worden in dat geval namelijk ruimschoots overschreden (circa 7,5 hectare versus 1000 m2) Vanwege de aard van de verwachte resten (puntlocaties waarvan de exacte ligging lastig te voorspellen is) zal het archeologische begeleiden van de werkzaamheden het meest effectief zijn*. Een en ander moet daarbij goed op elkaar afgestemd worden. Het is namelijk niet nodig dat de werkzaamheden permanent begeleid worden. Een archeologische begeleiding dient te worden uitgevoerd op basis van Programma van Eisen (PvE) dat dient te zijn goedgekeurd door de gemeente Leudal. *officiële benaming: opgraving (variant archeologische begeleiding) 4.3 Tot slot Indien bij de uitvoering van de werkzaamheden onverwacht archeologische resten worden aangetroffen, dan is conform artikel 5.10 van de Erfgoedwet aanmelding van de desbetreffende vondsten bij de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap c.q. de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed verplicht (vondstmelding via ARCHIS). Dit rapport geeft (selectie)adviezen. Het is aan de bevoegde overheid, de gemeente Leudal, deze al dan niet over te nemen in de vorm van een (selectie)besluit