Briljantlaan, Utrecht: Archeologisch proefsleuvenonderzoek, begeleiding en opgraving. Grondstofwinning, scheepsbouw en handel aan de Vaartsche Rijn

In opdracht van BK projecten BV heeft archeologisch onderzoeksbureau IDDS Archeologie in de periode van 29 juni tot en met 6 juli en van 12 juli tot en met 24 juli 2012 een archeologisch proefsleuvenonderzoek en een archeologische begeleiding uitgevoerd aan de Briljantlaan 5 in Utrecht, gemeente Utrecht. Naar aanleiding van de resultaten van dit onderzoek, heeft tussen 22 oktober tot en met 16 november en op 3 december 2012 een vervolgonderzoek plaatsgevonden in de vorm van een archeologische opgraving. De aanleiding tot het onderzoek wordt gevormd door de aanvraag van een omgevingsvergunning ten behoeve van de nieuwbouw van starterswoningen en bedrijfsruimte op het terrein. Hierbij zal de bodem door graafwerkzaamheden worden verstoord tot een diepte van maximaal 1,5 m beneden maaiveld, waardoor er een kans aanwezig is dat eventueel aanwezige archeologische waarden in de ondergrond verstoord dan wel vernietigd zullen worden De archeologische waarden die tijdens de onderzoeken aangetroffen zijn, kunnen in vijf verschillende fases opgedeeld worden: fase 1 (1275-1325) fase 2 (1375-1475) fase 3 (1475-1700) fase 4 (1700-1820) fase 5 (1820-1960) Tussen de sporen uit fase 1 zijn twee concentraties van kuilen waar te nemen. Mogelijk wijzen deze concentraties op bebouwing, maar omdat de sporen uit deze fase grotendeels verstoord zijn door latere grondwerkzaamheden, is dit niet met zekerheid vast te stellen. Tijdens fase 2 wordt binnen het onderzoeksgebied aan grondstofwinning gedaan. Hiervoor worden grote kuilen gegraven, waaruit klei en zand gewonnen wordt voor de noordelijk gelegen baksteen-, tegel- en dakpanindustrie. Mogelijk is er in deze periode ook klei en zand gewonnen voor de aardewerkindustrie die toentertijd aan de Oosterkade gelegen was. Fase 3 is een tussenperiode waarin het onderzoeksgebied lange tijd alleen als landbouwgrond of weiland gebruikt wordt. Alleen aan de noordelijke rand van het gebied wordt tijdens deze fase bewoning aangetroffen en pas in de tweede helft van de 17e eeuw verschijnt de eerste bedrijvigheid aan de waterkant. De mensen die zich op dat moment langs de Vaartse Rijn vestigen zijn scheepsmakers en houthandelaren. Tijdens fase 4 verschijnt meer bewoning binnen het onderzoeksgebied en deze is gelegen aan de oostelijke zijde van de weg die parallel aan de Vaartse Rijn loopt (De Helling). Deze eerste bewoning lijkt in verbinding te staan met de bedrijven aan de waterkant en wordt daarom waarschijnlijk in eerste instantie bewoond door de eigenaren en de werklui van scheepswerven die er toentertijd actief waren. In 1820 koopt Hendrik Trip een groot deel van het onderzoeksgebied op en start hij hier zijn handelsonderneming in bouwmaterialen. Naast dat Hendrik materialen importeert en exporteert, bouwt hij in het onderzoeksgebied ook een kalkblusserij om kalkpoeder mee te produceren en bezit hij een rosmolen om tufsteen tot tras te malen. In 1860 wordt de kalkblusserij afgebroken en stopt de productie van kalkpoeder in het onderzoeksgebied. De productie van tras gaat echter wel door en de oude rosmolen wordt hiervoor in 1860 vervangen door een stoomtrasmolen. Rond 1900 wordt deze stoommachine weer opgevolgd door een benzinemotor. In twee fases koopt de familie Trip meer percelen binnen het onderzoeksgebied op, tot omstreeks 1900 het gehele onderzoeksgebied in handen van het bedrijf De Erven H. Trip is. Dit bedrijf blijft tot de start van het onderzoek in 2012 binnen het onderzoeksgebied actief