POSTPARTUM KLİNİK VE SUBKLİNİK ENDOMETRİTİSLİ SÜTÇÜ İNEKLERDE TANI ANINDAKİ VE TEDAVİ SONRASINDAKİ İNFLAMATUAR SİTOKİN DÜZEYLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

ÖZET POSTPARTUM KLİNİK VE SUBKLİNİK ENDOMETRİTİSLİ SÜTÇÜ İNEKLERDE TANI ANINDAKİ VE TEDAVİ SONRASINDAKİ İNFLAMATUAR SİTOKİN DÜZEYLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Peker C. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doğum ve Jinekoloji (Veteriner) Programı, Doktora Tezi, Aydın, 2019. Bu çalışmanın amacı, erken postpartum (pp) dönemde sağlıklı, klinik endometritisli (KE) ve subklinik endometritisli (SKE) sütçü inekler arasındaki serum inflamatuar sitokin [Tümör nekrozis faktör-alfa (TNF-α), İnterlökin-1beta (IL-1β), İnterlökin-6 (IL-6), İnterlökin-8 (IL-8) ve İnterlökin-10 (IL-10)] düzeylerini karşılaştırmaktı. Ayrıca bu sitokinlerin endometritis sağaltımına ve zamana bağlı değişimlerinin gözlemlenmesi amaçlandı. Çalışmaya toplam 127 Holstein-Friesian inek dahil edildi ve arka arkaya üç muayene [pp 21-27 (I. muayene), 28-34 (II. muayene) ve 35-41. (III. muayene) günler] gerçekleştirildi. Bu muayeneler sırasında ineklerin genel sistemik kontrolleri, vücut sıcaklığı ve vücut kondisyon skoru (VKS) ölçümleri yapılarak, kan örnekleri alındı. Birinci ve III. muayenelerde jinekolojik kontroller (inspeksiyon, vajinal, transrektal, ultrasonografik ve endometriyal sitolojik muayeneler) yapıldı. İnekler I. muayenede vajinal akıntı skorları (VAS) ve endometriyal polimorfnükleer hücre (PMN) oranlarına göre endometritis negatif, KE ve SKE olarak sınıflandırıldı. Tanıdan hemen sonra KE ve SKE saptanan ineklere intrauterin sefapirin uygulandı. Tedaviden 14 gün sonra (III. muayene) ineklerin VAS ve endometriyal PMN oranları tekrar değerlendirildi, KE ve SKE’li inekler iyileşen ve iyileşmeyenler olarak ikiye ayrıldı. Bu aşamayı takiben sözü edilen 127 inekten rastgele olacak şekilde sitokinlerin diagnostik potansiyelini değerlendirmek için üç ana grup [Sağlıklı Kontrol Grubu (GI) (n=22), Klinik Endometritis Grubu (GII) (n=22), Subklinik Endometritis Grubu (GIII) (n=20)] ve tedaviyle ilgili farklılıkların değerlendirilmesi için beş alt grup [Sağlıklı Alt Kontrol Grubu (GIx) (n=13), İyileşen Klinik Endometritis Grubu (GIIp) (n=11), İyileşmeyen Klinik Endometritis Grubu (GIIn) (n=11), İyileşen Subklinik Endometritis Grubu (GIIIp) (n=11), İyileşmeyen Subklinik Endometritis Grubu (GIIIn) (n=9)] oluşturuldu. Tüm serum sitokin ölçümleri ELISA yöntemiyle gerçekleştirildi. Çalışmada, pp 21-27. günlerde KE ve SKE prevalansı sırasıyla %26,15 ve %23,85 bulundu. Endometritis tedavisini takiben iki hafta sonra, klinik ve sitolojik iyileşme oranları KE için %60,60 ve SKE için %70,97 olarak bulundu. İneklerin ortalama yaş, 7 günlük süt verimi, parite, pp gün, vücut sıcaklığı ve VKS değerleri ile ovaryumlardaki fonksiyonel yapıların dağılımları hem gruplar, hem de alt gruplar içerisinde benzerdi. Ayrıca alt grupların siklik aktivite oranları arasında da bir farklılık bulunmadı. Çalışmanın yapıldığı süre boyunca tüm alt gruplarda VKS ortalamalarının önemli ölçüde azaldığı, vücut sıcaklıklarının ise değişim göstermediği tespit edildi. Ultrasonografide pp 21-27. günlerde serviks uteri çaplarının KE ve SKE’li ineklerde, sağlıklı ineklerden önemli ölçüde yüksek olduğu belirlendi. Tümör nekrozis faktör-alfa, IL-1β ve IL-8 düzeyleri GII’de GI’den önemli ölçüde yüksek bulundu. İnterlökin-6 ve IL-10 düzeyleri ise tüm gruplarda benzerdi. Yine tanı anında GI ve GIII arasındaki hiçbir sitokin düzeyinde farklılık görülmedi. Alt gruplarda yapılan tekrarlı ölçümlerde endometritis tedavi yanıtları ve sitokin düzeyleri arasında tam bir ilişki gözlenmedi. Ayrıca tüm sitokin düzeylerinin tedavi yanıtı ve uterusun sağlık durumundan etkilenmeksizin erken pp dönemde doğrusal bir seyir izlediği görüldü. Sonuç olarak erken pp dönemdeki ineklerde ölçülen yüksek serum IL-1β, TNF-α ve IL-8 düzeyleri persiste bir klinik uterus enfeksiyonunu yansıtabilir. Subklinik endometritislerde ise sistemik sitokin düzeylerini etkileyecek şiddette yangısal değişimlerin ortaya çıkmadığı söylenebilir. Bu çalışmada elde edilen sonuçların, başta ineklerde endometritis tedavisi olmak üzere gelecek araştırmalara temel oluşturabileceği düşünülmektedir.İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI ...………………………………………………….... i TEŞEKKÜR ...……………………………………………………………………….. ii İÇİNDEKİLER ...……………………………………………………………………. iii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ …………………………………..……... vi ŞEKİLLER DİZİNİ ……...….……………………………………………………….. ix RESİMLER DİZİNİ …………………………………………………………………. x TABLOLAR DİZİNİ ...…………………………………………………………........ xi ÖZET ...……………………………………………………………………………..... xii ABSTRACT …………………………………………………………………………. xiv 1. GİRİŞ ..……………………………………………………………………………. 1 2. GENEL BİLGİLER ………...…………………………………………………….. 4 2.1. İneklerde Puerperal Fizyolojik Süreç ..………………………………………….. 4 2.1.1. Uterus İnvolusyonu ………..………………………………………………...... 4 2.1.2. Endometriyumun Rejenerasyonu ...………………………………………….... 6 2.1.3. Ovaryumda Siklik Aktivitenin Yeniden Başlaması ....………………………... 7 2.1.4. Uterusun Bakteriyel Eliminasyonu .………………………………………....... 10 2.2. Uterus Savunma Mekanizması ve Postpartum Uterusun İmmun Yanıtı ..….…... 11 2.2.1. Geçiş Dönemindeki İneklerde İmmun Fonksiyonları Etkileyen Faktörler ….... 14 2.3. Uterusun Patojen Bakterilerle Enfeksiyonu ……………..………………..…...... 17 2.4. İneklerde Uterus Enfeksiyonları ……………...……………………………….... 20 2.4.1. Klinik ve Subklinik Endometritis …………………………………………….. 21 2.4.2. Endometritislerde Prevalans ….………………………………………………. 23 2.4.3. Endometritislerde Risk Faktörleri .……………………………………………. 24 2.4.4. Endometritislerde Tanı Yöntemleri ….……………………………………...... 27 2.4.4.1. İnspeksiyon …...…………………………………………………………….. 27 2.4.4.2. Rektal muayene ……………………………………………………………... 27 2.4.4.3. Vajinal muayene ……………………………………………………….…..... 28 2.4.4.4. Ultrasonografi ……......……………………………………………………... 29 2.4.4.5. Sitolojik muayene ……………...………………………………………….... 30 2.4.4.6. Biyopsi …………………………………………………………………….... 32 2.4.4.7. Bakteriyolojik muayene ……………………………..….………………....... 33 2.4.4.8. Diğer tanı yöntemleri …………………………………………………….…. 33 2.4.5. Endometritislerde Tedavi Yaklaşımları ….………………………………….... 35 2.4.5.1. Antibiyotikler …………………...…………………………………………... 36 2.4.5.2. Prostaglandin F2 alfa (PGF2α) .…….……………………………………… 38 2.4.6. Endometritislerde Korunma …..…………………………………………..…... 39 2.4.7. Endometritislerin Sonuçları …………………………………………………... 40 2.5. Sitokinler ………..………………………………………………………………. 42 2.5.1. İnflamatuar Sitokinler ….…………………………………………………....... 43 2.5.1.1. Tümör nekrozis faktör-alfa (TNF-α) ...…………………………………….... 45 2.5.1.2. İnterlökin-1beta (IL-1β) .………………………………………………......... 45 2.5.1.3. İnterlökin-6 (IL-6) ……………..…………………………………………..... 46 2.5.1.4. İnterlökin-8 (IL-8) …………………………………………………………... 46 2.5.1.5. İnterlökin-10 (IL-10) ...……………………………………………………… 46 2.5.2. Endometritislerde İnflamatuar Sitokinler …....................................................... 47 3. GEREÇ VE YÖNTEM …………......…………………………………………….. 50 3.1. Gereç ……………………………………………………….………………….... 50 3.1.1. Hayvan Materyali ………………………………………………………...….... 50 3.1.2. Kullanılan Aletler ………………………………………………………….….. 51 3.2. Yöntem ………………………..……………………………………………….... 52 3.2.1. Çalışma Dizaynı ……………………………………………………….…….... 52 3.2.2. Çalışmada Grup ve Alt Grupların Oluşturulması, Hayvan Sayılarının Belirlenmesi …………...…………………………………………………….. 54 3.2.2.1. Grupların oluşturulması …………………………………………………….. 54 3.2.2.2. Alt grupların oluşturulması …..……………..…………………………….... 54 3.2.2.3. Alt grup ve gruplardaki hayvan sayılarının belirlenmesi …….……………... 55 3.2.3. Postpartum Muayeneler ………………………………………………………. 56 3.2.3.1. Kayıtların alınması ve anamnez …….………………………………………. 56 3.2.3.2. Genel sistemik kontroller ...…………………………………………………. 57 3.2.3.3. Vücut sıcaklığının ölçülmesi …..……………………………………………. 57 3.2.3.4. Vücut kondisyon skorunun belirlenmesi …………………………………..... 57 3.2.3.5. İnspeksiyon …………………………………………………………………. 58 3.2.3.6. Vajinal muayene …………………………...………………………………... 58 3.2.3.7. Rektal muayene …….……………………………………………………….. 60 3.2.3.8. Ultrasonografik muayene …...………………………………………………. 60 3.2.3.9. Endometriyal sitolojik örneklerin alınması, boyanması ve değerlendirilmesi. 62 3.2.4. İntrauterin İlaç Uygulaması …..……………………………………………….. 64 3.2.5. Kan Örneklerinin Alınması, Santrifüj İşlemi ve Saklanması .………………… 65 3.2.6. Serum Sitokin Düzeylerinin Ölçülmesi .……………………………………… 65 3.2.7. İstatistiksel Analizler ………………………………………………………….. 66 4. BULGULAR ……………..……………………………………………………….. 67 4.1. Endometritis Prevalansı ve İyileşme Oranları ..…………………………………. 67 4.2. Grup ve Alt Gruplardaki Hayvanların Dağılımı ...……………………………… 68 4.3. Gruplardaki Klinik Muayene Bulguları ...………………………………………. 69 4.4. Alt Gruplardaki Klinik Muayene Bulguları .……………………………………. 70 4.5. Serum İnflamatuar Sitokin Düzeyleri ……..……………………………………. 74 5. TARTIŞMA ……………...……………………………………………………….. 85 6. SONUÇ VE ÖNERİLER …………………………………………………………. 102 KAYNAKLAR …………………………………………………………………….... 104 EKLER ………………………………………………………………………………. 132 ÖZGEÇMİŞ …………………………………………………………………………. 13