Przymusowe leczenie psychiatryczne w świetle Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych

The main purpose of this paper is to analyse the conformity of the provisions of the Act of 19 August 1994 on the Protection of Mental Health with the provisions of the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities of 13 December 2006 (CRPD). The paper describes the particular provisions of the Act on the Protection of Mental Health that allow forced treatment of the mentally ill, and the provisions of the CRPD on that matter. The stance of the Committee on the Rights of Persons with Disabilities which questions the legality of forced treatment of mentally ill in the light of the CRPD is presented, followed by the author’s own view. It is concluded that the provisions of the Act on the Protection of Mental Health which permit forced treatment of the mentally ill are inconsistent with the provisions of the CRPD, in particular with Articles 12, 14, 15, 17 and 25. The provisions of the CRPD, as discussed in this paper, do not allow deprivation of liberty based on disability including cases where the legislation provides additional premises for deprivation of liberty, for example threatening one’s life or life and health of others. According to the CRPD, medical treatment, including psychiatric treatment, may be provided only on the basis of free and informed consent. Based on the above there is lack of legal grounds for forced treatment of mentally ill, as the international agreement ratified with the prior consent expressed in the act has the priority over the act if it is not consistent with the international agreement (Article 91 par. 2 of the Constitution).Celem niniejszego artykułu jest analiza zgodności przepisów ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego ([u.o.z.p.], t.jedn.: Dz.U. 2017, poz. 882 ze zm.), z przepisami Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych z 13 grudnia 2006 r. ([Konwencja], Dz.U. 2012, poz. 1169). W artykule omówiono poszczególne przepisy u.o.z.p. zezwalające na przymusową hospitalizację i leczenie psychiatryczne, ponadto także odpowiednie przepisy Konwencji dotyczące tej kwestii. Przytoczono stanowisko Komitetu ds. Praw Osób Niepełnosprawnych, kwestionujące dopuszczalność przymusowego leczenia psychiatrycznego w świetle Konwencji, a także zaprezentowano własne stanowisko w tej materii. Główną tezą pracy jest niezgodność przepisów u.o.z.p. dopuszczających przymusowe leczenie psychiatryczne z przepisami Konwencji, w tym przede wszystkim z jej art. 12, 14, 15, 17 i 25. Przepisy Konwencji, w przedstawionej w artykule interpretacji, zabraniają bowiem pozbawiania wolności z uwagi na niepełnosprawność także wtedy, gdy ustawodawstwo przewiduje dodatkowe przesłanki pozbawienia wolności, jak choćby zagrażanie własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób. Podstawą leczenia, także psychiatrycznego, w myśl Konwencji, może być tylko świadoma i swobodna zgoda zainteresowanego. Oznacza to, że obecnie brak podstaw prawnych do przymusowego leczenia osób chorych psychicznie, albowiem umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową (art. 91 ust. 2 Konstytucji)