The history of life, the power of religion : Stanisław Brzozowski and Catholic modernism

Rozważania zaproponowane w artykule dotyczą miejsca, jakie zajmują i roli, jaką odgrywają w filozofii Stanisława Brzozowskiego (1878-1911) wątki modernizmu katolickiego. Nacisk, siłą rzeczy, został położony na ostatnie lata twórczości polskiego filozofa. Punktem wyjścia zaś uczyniono rozważania Mariana Zdziechowskiego (1861-1938), myśliciela nie tylko starszego pokoleniowo, ale również wywodzącego swą intelektualną i duchową genealogię z odmiennych przesłanek. Podążając za pytaniami Zdziechowskiego, i zarazem je przekraczając, zaproponowane rozważania podejmują wątek filozofii pracy w odniesieniu do - coraz wyraźniej i pozytywnie zarysowującego się na horyzoncie myśli Brzozowskiego - katolicyzmu. W mocy pozostaje jednakże zdiagnozowana świadomość kryzysu kultury (w tym również religii) i przeciwstawne dążenie do przekroczenia "antynomii życia i myśli", porzucenia abstrakcjonizmu w podejściu do zagadnień życiowych (sakramentalizm życia). Wreszcie uznanie kultury za "formę życia wartości". Problemy te, uobecniające się w myśleniu Brzozowskiego i jego duchowe zmagania doprowadziły do głębszego (niż dotychczas) ujęcia religii i katolickości, a zwłaszcza docenienia ich roli w kulturze. W artykule znajdujemy również bezpośrednie odniesienia do modernizmu katolickiego, pojawiających się expressis verbis w myśli Brzozowskiego (Alfred Loisy, George Tyrrell i inni). Artykuł jest próbą ujęcia tego szczególnego i nastręczającego wiele problemów (interpretacyjnych) wątku intelektualnego, który na tle ewolucji stanowiska Brzozowskiego łączy się z zagadnieniem religijnym. W artykule została też dotknięta (ale tylko "dotknięta") sprawa egzystencjalnego znaczenia religii (katolicyzmu) dla polskiego myśliciela.The following article reconstructs the place of the strands of catholic modernism and their role in the philosophy of Stanisław Brzozowski (1878-1911). The emphasis is obviously put on the last works of the Polish philosopher. Marian Zdziechowski (1861-1938), thinker of an older generation and of entirely diff erent intellectual and spiritual genealogy, will serve as a starting point. Following Zdziechowski’s questions, and at the same time moving beyond them, the proposed refl ection starts with the philosophy of work in relation to the Catholicism, steadily emerging on the horizon of Brzozowski’s thought. Brozozowski defi nes consciousness against the backdrop of the crisis of culture (including religion) and opposes the desire to transcend the "antinomy of life and thought", resulting in the abandonment of abstraction when facing life (sacramentalism of life). Lastly, he recognizes culture as a "form of life of values". Th ese issues led Brzozowski to the reevaluation of his views regarding both religion and Catholicism and to the vindication of their role in culture. In the article there will be also direct references to the Catholic writers who infl uenced Brzozowski’s thought (Alfred Loisy, George Tyrrell et al.). The article is an attempt to touch upon this particular and irksome intellectual interpretation which, in the context of the evolution of Brzozowski’s thought, is linked to the question of religion. The article was also affected (but only "aff ected") by the existential meaning of religion (i.e., Catholicism) for the Polish thinker