Transect-rapport 500: Archeologisch bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek, karterende fase. Utrecht - Prostitutiezone Utrecht, Gemeente Utrecht (UT)

Samenvatting Transect heeft in augustus 2014 een archeologisch vooronderzoek uitgevoerd in een plangebied aan het Zandpad in Utrecht (gemeente Utrecht). De aanleiding voor het onderzoek is de aanvraag van een omgevingsvergunning ten behoeve van de aanleg van een nieuwe prostitutiezone. Bij de voorgenomen werkzaamheden zal grondverzet plaatsvinden, waardoor de oorspronkelijke bodem en hiermee eventueel aanwezige archeologische resten in het gebied kunnen worden verstoord. Om de omgevingsvergunning te kunnen aanvragen, is op grond van het gemeentelijk beleid eerst een archeologievergunning nodig. Deze vergunning kan alleen worden aangevraagd, wanneer archeologisch onderzoek is uitgevoerd waarin sprake is van een waardestelling van het terrein. Het plangebied is hiermee onderzoeksplichtig. Voor het plangebied geldt volgens de Archeologische Waardenkaart van de gemeente Utrecht een (hoge) archeologische verwachting. Dit betekent dat voor de voorgenomen bodemingrepen ter onderbouwing een archeologische waardestelling nodig is. Hiervoor dient een archeologisch vooronderzoek te worden uitgevoerd, waarvan dit rapport de resultaten beschrijft. Op basis van het vooronderzoek zijn de volgende conclusies te trekken: 1) Op basis van het onderzoek is sprake van een vierledige archeologische verwachting: a. In de ondergrond van het plangebied bevinden zich begraven dekzandruggen waarop potentieel bewoning mogelijk is uit het Laat-Paleolithicum, het Mesolithicum en Neolithicum. b. In het zuidwesten van het plangebied bevinden zich naar verwachting oeverafzettingen van de Vecht. Hierop zijn bewoningsresten te verwachten, die dateren vanaf de IJzertijd. De mate van intactheid van de oevers hangt daarbij met name af of daar in het verleden klei is afgegraven ten behoeve van de steenindustrie. Hiervan kunnen eveneens sporen aanwezig zijn. c. Dwars door het plangebied ligt de Hoofdijk, een dijk die in 1125 is aangelegd ten behoeve van de ontginning van het oostelijk Vechtgebied. Langs de dijk heeft mogelijk bewoning plaatsgevonden vanaf de Late Middeleeuwen, mogelijk zelfs de voorloper van het huidige Achttienhoven. d. In het plangebied heeft een kruitmolen gestaan, die oorspronkelijk in 1622 is gesticht. De molen is in de loop van de 18e eeuw uitgegroeid tot een bedrijfsterrein dat het zuidwestelijk deel van het plangebied omvatte. Er kwamen daar diverse bouwwerken voor. Het bedrijf is in 1843 opgeheven en ontmanteld. 2) Het plangebied is tegen het eind van de jaren ’60 van de vorige eeuw deel gaan uitmaken van de bebouwde kom van Utrecht. Daarbij zal ophoging van het plangebied hebben plaatsgevonden evenals bodemverstoringen ten behoeve van de aanleg van infrastructuur, kabels en leidingen. 3) Het veldonderzoek heeft op hoofdlijnen de archeologische verwachtingspatronen in het plangebied bevestigd en nader in beeld gebracht: a. Er bevindt zich centraal in het plangebied een kleine dekzandwelving. De top van het dekzand manifesteerde zich echter niet zodanig, dat daar archeologische resten te verwachten zouden zijn. De top van het zand lijkt immers verspoeld en het ontbreekt aan sporen van bodemvorming (podzolering). b. Er zijn geen oeverafzettingen gevonden in het plangebied, uitsluitend sterk siltige (kom)klei. De oorspronkelijke top ervan is verdwenen, mogelijk ten gevolge van het afgraven van klei. Oeverafzettingen zouden dan verdwenen kunnen zijn. Hoewel prehistorische, Romeinse en middeleeuwse resten niet meer worden verwacht, zijn sporen van steenindustrie, waaronder bakovens en bebouwing langs de Vecht, zeker mogelijk. Dit is immers iets ten zuidoosten van het plangebied ook reeds aangetroffen. Er zijn echter ter plaatse geen aanwijzingen gevonden die direct op deze nijverheid in het plangebied wijzen. c. Op de plekken waar op basis van kaartmateriaal de Hoofdijk (of: Loevenhoutsedijk) en bebouwing gelegen heeft, zijn op komafzettingen ophoogpakketten aangetroffen, die bestaan uit een mengsel van klei en veen. Mogelijk zijn deze pakketten te relateren aan de historische dijk en ophogingen ten behoeve van woonplaatsen uit de Middeleeuwen. Op een aantal plekken zijn namelijk in het opgebrachte materiaal scherven uit die tijd waargenomen. Deze lagen bevinden zich op een diepte vanaf circa 0,7 m –Mv. d. In het zuidwestelijk deel van het plangebied zijn bodemlagen en puin aangetroffen, die relateren aan delen van de buskruitfabriek (die in het plangebied heeft gestaan). Ook deze resten worden vanaf een diepte van minimaal 0,7 m –Mv verwacht. Naar verwachting zullen ook nog funderingen van bouwwerken en bestrating aanwezig zijn, aangezien in ieder geval in één boring ondoordringbaar puin aangetroffen is. Concluderend heeft het zuidwestelijk deel van het plangebied een hoge verwachting en het noordoostelijk deel een lage archeologische verwachting. Advies Op basis van de resultaten van het veldonderzoek bestaat in de lage verwachtingszone in archeologisch opzicht geen bezwaar tegen voorgenomen graafwerkzaamheden. Er hoeven daarmee ten behoeve van de archeologische monumentenzorg (AMZ) geen aanvullende maatregelen te worden genomen. Op het moment dat tijdens graafwerkzaamheden onverhoopt toch archeologische zaken worden aangetroffen, geldt een wettelijke meldingsplicht deze vondsten te melden bij de bevoegde overheid (gemeente Utrecht). Voor de hoge verwachtingszone zullen bodemingrepen van meer dan 70 cm –Mv een bedreiging vormen voor het archeologisch bodemarchief. In die gebieden waar beneden deze 70 cm –Mv zal worden verstoord verdient het de aanbeveling aanvullend archeologisch onderzoek te doen naar de aanwezigheid, aard, omvang en kwaliteit van deze resten. Bij voorkeur vindt dit onderzoek plaats door middel van proefsleuven. Wellicht zijn hierin combinaties te maken met de geplande civieltechnische werkzaamheden (de aanleg van het riool). Bovenstaand advies vormt een selectieadvies. Op grond van de resultaten van het rapport en het advies zal het bevoegd gezag (de gemeente Utrecht) een selectiebesluit nemen over de daadwerkelijke omgang met eventueel aanwezige archeologische waarden binnen het plangebied