Breda, Princenhage, Landgoed Heilaar: Archeologisch onderzoek

Het onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie (BAAC bv) heeft tussen 17 maart en 16 april 2008 archeologisch onderzoek verricht op het plangebied Landgoed Heilaar in het westen van de gemeente Breda. Het onderzoek vond plaats in opdracht van gemeente Breda, waarbij het Bureau Cultureel Erfgoed optrad als bevoegde overheid. De aanleiding voor het onderzoek is de geplande bouw van woonhuizen en een appartementencomplex. Bij een inventariserend vooronderzoek door middel van proefsleuven in 2007 werd duidelijk dat zich in een deel van het plangebied archeologische sporen bevinden met een datering in de (midden) ijzertijd. In het uiterste oosten is mogelijk en gracht, behorende bij het Landgoed Heilaar aangesneden. Het zuidoosten van het plangebied bleek diep verstoord te zijn. Voor het deel van het plangebied met archeologische waarden werd een behoud in situ dan wel een archeologisch vervolgonderzoek geadviseerd. Het selectiebesluit dat genomen werd door de bevoegde overheid is gebaseerd op het bovenstaand advies. Aangezien in het kader van de planontwikkeling niet gekomen kon worden tot een behoud in situ, is besloten tot een vervolgonderzoek in de vorm van een definitief archeologisch onderzoek (DO). Dit vervolgonderzoek kan echter alleen gefaseerd uitgevoerd te worden, aangezien zich in het westen van het terrein een loods bevindt die pas in een later stadium van de ontwikkelingsplannen gesloopt zal worden. In de onderhavige rapportage zal naast de verslaglegging van de onderzoeksresultaten uit deze eerste fase, tevens een advies opgenomen te worden of en in welke vorm een vervolgonderzoek ter plaatse van de loods uitgevoerd dient te worden. Het onderzoek in het plangebied Landgoed Heilaar te Breda is uitgevoerd met in achtneming van de onderzoeksvragen, zoals opgesteld in het Programma van Eisen.63 De archeologische resten die zijn aangetroffen zijn reeds in het vorige hoofdstuk in twee concluderende paragrafen per periode besproken, met als richtlijn de regionale onderzoeksagenda van Breda. Om niet letterlijk in de herhaling te hoeven vallen, volgt thans een korte beantwoording van de onderzoeksvragen. • Zijn er archeologische sporen en/of vondsten in de bodem aanwezig?; Binnen het plangebied zijn archeologische sporen en vondsten aangetroffen. Het gaat hierbij om nederzettingssporen (woonstalhuizen, spiekers, kuilen, greppel) en gebruiksaardewerk uit de ijzertijd en enkele greppels/sloten uit de nieuwe tijd. • Wat is de begrenzing van de in het vooronderzoek aangetroffen nederzetting? De nederzetting bevindt zich met name in het westelijk deel van het plangebied en wordt (landschappelijk) begrensd door een depressie/ven in het noordoosten en een depressie in het zuidoosten van het plangebied. Mogelijk vormde hier bovendien een greppel tijdens een bepaalde bewoningsfase in de ijzertijd de begrenzing van een erf. Een grote bodemingreep in het centrale en oostelijk deel van het terrein heeft het oorspronkelijk bodemprofiel verstoord, waardoor de begrenzing van de bewoning hier niet meer is vast te stellen. Eventuele archeologische resten zijn hier verloren gegaan. Een geluidswal in het noordwesten van het plangebied en bestaande bebouwing in de vorm van een loods ten zuidwesten van de aangetroffen sporen en structuren vormen thans de begrenzing van het onderzochte areaal. In hoeverre de vindplaats zich hier uitstrekt is niet te zeggen. De locatie van de nederzetting valt in feite samen met een noordoost-zuidwestelijke georiënteerde dekzandrug. Het is daarom te verwachten dat de nederzettingssporen in het zuidwesten ter plaatse van de loods doorlopen. In hoeverre de archeologische resten hier nog aan te treffen zijn, is afhankelijk van de mate van verstoring die hier is opgetreden. • Wat is de ouderdom van de aangetroffen sporen en/of vondsten? De nederzettingssporen stammen uit de ijzertijd, mogelijk vanaf de midden-ijzertijd. Het vroegste aardewerk is gedateerd in de vroege ijzertijd (6de eeuw voorChr.), maar dit lijkt in een jongere context te zijn terechtgekomen dan de bijbehorende plattegrond doet vermoeden. Het is echter niet uit te sluiten dat er reeds zo vroeg bewoning in de omgeving was. • Heeft de eventuele vindplaats een relatie met uit de omgeving bekende archeologische of historische locaties en welke is dat? In de regio Breda-West zijn diverse vindplaatsen uit de late prehistorie bekend: Steenakker, Huifakker, Moskes, HSL-Zuid, Heilaar-Noord, Saval-terrein. Het algemeen beeld is dat de bewoning gedurende de midden-ijzertijd afneemt en in de Romeinse tijd weer toeneemt. De huidige opgravingsgegevens (met overeenkomstige gebouwstructuren) vormen een aanvulling op de kennis hieromtrent en tonen aan dat er een regionale verspreiding van bewoning in de midden-ijzertijd was. • Wat voegen de inzichten van deze opgraving toe aan de lokale, regionale en nationale geschiedschrijving? (op basis onderzoek Breda-West, HSL en de synthese van de NOaA voor archeoregio 4) De opgravingsgegevens tonen aan dat dit deel van Breda-West in de middenijzertijd bewoond was. Deze periode is ondervertegenwoordigd in de meeste onderzoekslocaties in Breda. • Wat is de samenhang, wisselwerking tussen de nederzettingsporen, het historisch gebruik van het landschap en de ontwikkeling van het natuurlijk landschap? Het grootste deel van het plangebied is gelegen op een dekzandrug, met in het noordoosten een moerassige laagte. De nederzettingssporen uit de ijzertijd bevinden zich allemaal op de hoger gelegen dekzandrug, waarop zich in de loop van de nieuwe tijd een esdek heeft gevormd. Eén huisplattegrond (HUI002) en een spieker (SPI024) bevonden zich op relatief korte afstand van de moerassige laagte. • Wat is de verwachtingswaarde voor het deel dat nu niet onderzocht kan worden (ter plaatse van de loods en de geluidswallen)? In hoeverre is daar een vervolgonderzoek, zijnde opgraving 2, noodzakelijk wanneer deze vrijkomen. Welke aanbeveling voor wat betreft vorm vervolgonderzoek is het meest wenselijk vanuit inhoudelijke gronden? Zie volgende hoofdstuk. • Kent het Landgoed Heilaar een laatmiddeleeuwse voorganger, ligt die wel/niet op deze locatie en indien ja; hoe is de ontwikkeling van deze voorganger naar het uiteindelijk landgoed te schetsen op basis van archeologische gegevens? Tijdens het vooronderzoek is een gracht aangesneden langs de noordoostzijde van het plangebied, die in verband is gebracht met het Landgoed Heilaar. De huidige opgravingsgegevens tonen aan dat vanaf de late middeleeuwen (in ieder geval van de 18de eeuw) het terrein in gebruik is geweest: er zijn enkele perceelsgreppels aangetroffen. Het is moeilijk een directe relatie te leggen met het landgoed, dat zich meer in noordoostelijke richting van het onderzoeksgebied bevindt