Razende mannen, onrustige vrouwen. Archeologisch en historisch onderzoek naar de vroegmiddeleeuwse nederzetting, een adellijke hofstede en het St. Elisabethsgasthuis

In dit boek worden in de eerste plaats de resultaten van het archeologisch onderzoek op het terrein van het P.W. Janssen verpleeghuis aan de Smedenstraat te Deventer behandeld. Dit onderzoek was noodzakelijk omdat het bodemarchief bij de geplande sloop, sanering en nieuwbouw op de locatie onherstelbaar zou worden beschadigd. Vooral de sanering van het terrein had veel voeten in de aarde. Vanaf 1940 werden de verwarmingsketels van het gasthuis gestookt op huisbrandolie. Deze olie werd opgeslagen in twee grote tanks op de toenmalige binnenplaats van het gasthuis. Bij het vullen van deze tanks werden regelmatig grote hoeveelheden olie gemorst die in de bodem terechtkwamen. Tot het grondwaterniveau is de olie recht naar beneden gezakt en is de verontreiniging beperkt gebleven tot een klein gebied rondom de tanks. Omdat olie op water drijft, is de verontreiniging op het grondwaterniveau over een veel grotere oppervlakte verspreid. Door schommelingen in de grondwaterstand heeft de olie zich tot grote diepte verdeeld. Om deze dieper gelegen vervuiling te kunnen afgraven, dienden ook de bovenste lagen te worden verwijderd. Het afgraven van de niet-verontreinigde lagen is door Archeologie Deventer uitgevoerd. Nadat alle sporen in kaart waren gebracht, werd het terrein aan de aannemer overgedragen en werd met de sanering begonnen. Op verzoek van Zorggroep Solis werd in 2002 een Standaard Archeologische en Bouwhistorische Inventarisatie uitgevoerd. Hieruit kwam naar voren dat de onderzoekslocatie gelegen was binnen de verdedigingswal die aan eind van de 9de eeuw werd aangelegd. Hoe dit binnen de wal gelegen gebied in het noordoosten van de stad zich tussen de 9de en de 14de eeuw ontwikkelde, was vóór dit onderzoek niet bekend. Aangenomen werd dat het gebied slechts dun bebouwd was en waarschijnlijk deels als landbouwgebied werd gebruikt. In de loop van de 14de en 15de eeuw verrezen in deze hoek van de stad kloosters, gasthuizen en particuliere gebouwen. Op een deel van de onderzoekslocatie ontstond aan het eind van de 15de of het begin van de 16de eeuw het St. Elisabethsgasthuis. Daarnaast stonden er waarschijnlijk allerlei particuliere huizen en werkplaatsen. In 2002 werd door Buro 02 een bouwhistorische verkenning uitgevoerd in de te verwijderen gebouwen van het verzorgingstehuis. Hierbij werd vastgesteld dat de middeleeuwse bouwmassa van een beperkt deel van het hoofdgebouw van het gasthuis nog van de kelder tot de tweede verdieping aanwezig was. De grootste en hoogste concentratie vervuiling lag precies onder dit gebouw, zodat behoud geen optie was. Omdat sloop niet te vermijden viel, werd ingezet op goede documentatie van de bouwhistorische resten. De bij het onderzoek aangetroffen resten zijn te verdelen in vijf tijdvakken. Periode 1 loopt van ongeveer 800 tot 900. Het begin is de aanvang van de bewoning op deze plek. Het eind van de periode wordt gemarkeerd door de vikingaanval op Deventer en de daaropvolgende aanleg van de eerste stadswal. Periode 2 loopt vanaf de aanleg van de wal tot ongeveer 1000. In de eerste twee perioden stonden in het onderzoeksgebied boerderijen en huizen met daaromheen relatief veel vrije ruimte. Periode 3 begint in ongeveer 1000 en eindigt in ongeveer 1375. Tot ongeveer 1300 was het gebied grotendeels leeg en waarschijnlijk als landbouw gebied in gebruik. In de 14de eeuw werd op het zuidelijke deel van het terrein de Hof Keppel gebouwd en op het noordelijk deel werden een boerderij en enkele huizen neergezet. Periode 4 loopt van 1375 tot 1834. Het gebied werd verkaveld en kreeg een stedelijk karakter. Achter de huizen aan de Smedenstraat en Bagijnenstraat ontstond het St. Elisabethsgasthuis dat geleidelijk steeds groter werd. Periode 5 begint in 1834 en loopt door tot het heden.Vanaf 1834 ging men de middeleeuwse gebouwen verbouwen en vervangen. Ook kocht het gasthuis geleidelijk alle particuliere gebouwen ten noorden van het gasthuis, waarna de huizen werden afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouw. Dit boek is geschreven voor een algemeen cultuurhistorisch geïnteresseerd publiek en vertelt het verhaal. In de noten en de bijlagen is de noodzakelijke wetenschappelijke verantwoording opgenomen. De meeste voor de datering belangrijke complexen worden in de tekst niet uitgebreid beschreven. Hiervoor wordt naar het notenapparaat verwezen. In een bijlage zijn de Deventersysteem classificatielijsten te vinden van de in hoofdstuk 10 beschreven complexen. In dit hoofdstuk wordt ook het belangrijkste deel van de materiële cultuur van het terrein beschreven